Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Ish haqi ishchi kuchi taklifiga qanday taʼsir qiladi?

Hozircha, isteʼmolchi tanlovi nazariyasini biz bir kishi daromadini ikkita tovar oʻrtasida qanday ajratishini tahlil qilish uchun foydalandik. Biz bu nazariyadan insonning qanday qilib vaqtni taqsimlashini tahlil qilishda foydalanishimiz mumkin. Odamlar vaqtlarining ayrimini dam olishga va baʼzisini ishlashga sarf qiladi, chunki ular isteʼmol mollarini sotib olishlari kerak. Vaqt-taqsimotining mohiyati dam olish va isteʼmol oʻrtasidagi tanlov muammosidadir.

Salli erkin dasturiy ta'minot dizayneriduch kelgan qarorni koʻrib chiqaylik. Sally haftasiga 100 soat uygʻoq. U boʻsh vaqtini velosiped uchish, televizor tomosha qilish, va iqtisodiyotni oʻrganishga sarflaydi. U qolgan vaqtini kompyuter dasturi ishlab chiqishga sarflaydi. U dasturiy taʼminot rivojlantirishning har soatiga u $ 50 oladi va uni isteʼol mollari — oziq-ovqat, kiyim-kechak va musiqa yuklab olishga sarflaydi. Uning ish haqi ($ 50) Sally duch keladigan hordiq va iste’mol oʻrtasidagi tanlovda aks etadi. Dam olgan vaqtida u yutqazadi, ishlashning qoʻshimcha har soatida u isteʼmolning $ 50ni oladi.

7. 13-rasm Salli byudjet sigʻimini koʻrsatadi. Agar u barcha 100 soatni dam olishga sarflasa, u isteʼmolga ega emas. U barcha 100 soatini ishga sarflasa, u $ 5000 haftalik isteʼmolga ega, lekin hordiq chiqarishi uchun vaqti yoʻq. U haftasiga normal 40-soat ishlasa, u 60 soat boʻsh vaqt va $ 2,000 haftalik isteʼmolga ega boʻladi.

13-rasm Sallining isteʼmol va hordiq afzalliklarini tasvirlovchi befarqlik egri chiziqlaridan foydalanadi.


Bu yerda isteʼmol va dam olish Sally tanlayotgan ikkita “tovarlar” boʻladi. Sally har doim koʻproq boʻsh vaqt va koʻproq iste'molni afzal koʻrgani uchun u quyidagi befarqlik egri chizigʻidagi nuqtalardan koʻra yuqoridagi egri chiziqlardagi nuqtalarni afzal koʻradi.

Soatiga 50$ ish haqida, isteʼmol va hordiq kombinatsiyalaridan Sally belgilangan nuqta orqali ifodalangan “optimal”ni tanlaydi. Bu byudjet sigʻimi chizigʻida yotgan eng yuqori I₂ befarqlik egri chizigʻi nuqtasi hisoblanadi.

Endi Sallining ish haqi soatiga $ 50 dan $ 60 ga ortsa nima boʻlishini muhokama qilamiz. 7.14-rasm ikki mumkin boʻlgan natijalarini koʻrsatadi. Har bir holda, byudjet sigʻimi, chap grafikda koʻrsatilgan, BC₁ dan BC₂ga tashqariga siljiydi. Jarayon, byudjet sigʻimi tik boʻlib narxlarning nisbiy oʻzgarishi akslantiradi: Yuqori ish haqida Salli boy berilgan boʻsh vaqtning har soati uchun koʻproq isteʼmol oladi. Sallining afzalliklari, uning befarqlik egri chizigʻida koʻrsatilgan, yuqori ish haqi qanday qilib isteʼmol va boʻsh vaqt bogʻliq uning tanloviga javob berishini aniqlaydi. Har ikki qismda, isteʼmol oʻsadi. Hali ham boʻsh vaqtning ish haqi oʻzgarishiga javobi ikki hollarda farq qiladi. (a) qismda Salli yuqori ish haqiga javoban kamroq hordiq oladi.

2. 
   qismda Salli koʻproq hordiq bilan javob beradi.
   

Hordiq va iste’mol oʻrtasidagi Sallining qarori uning mehnat taklifini belgilaydi, chunki koʻproq dam olsa, u kamroq vaqt ishlaydi. 7.14-rasmning har bir qismida, oʻng rasm Sallining qarorida nazarda tutilgan mehnat taklifi egri chizigʻi koʻrsatilgan. (a) qismida, Sallining yuqori ish haqi kam dam olish va koʻp ishlashini koʻrsatadi, bunda mehnat taklifi egri chizigʻi yuqoriga yoʻnalgan. (b) qismda, Sallining yuqori ish haqi koʻproq dam olish va kam ishlashni koʻrsatadi, shunday ekan mehnat taklifi egri chizigʻi orqaga yoʻnalgan.

Avvaliga, orqaga yoʻnalgan mehnat taklifi egri chizigʻi boshqotirmali boʻladi. Nima uchun shaxs kam ishlab yuqori ish haqi olishi kerak? Javob yuqori ish haqiga daromad va almashtirish taʼsiridan kelib chiqadi.

Birinchi boʻlib almashtirish taʼsirini koʻrib chiqaylik. Sallining ish haqi koʻtarilsa, hordiq iste'mol nisbatan koʻproq qimmatroq boʻladi va bu Sallini hordiq oʻrniga isteʼmolga yetaklaydi. Boshqacha aytganda, almashtirish taʼsiri Sallini yuqori ish haqiga javoban qattiqroq ishlashga undaydi va bu mehnat taklifi egri chizigʻini yuqoriga yoʻnaltiradi.

Endi daromad taʼsirini koʻrib chiqaylik. Sallining ish haqi koʻtarilsa, u yuqoriroq befarqlik egri chizigʻiga koʻtariladi. U oldingiga qaraganda endi yaxshiroqdir. Modomiki isteʼmoli va dam olish ham normal tovar ekan, u yuqori isteʼmolini va koʻproq dam olishdan bahramand boʻlishni istaydi. Boshqacha qilib aytganda, daromad taʼsir kam ishlashga va bu mehnat taklifi egri chizigʻini orqaga yoʻnalishiga olib keladi.

Oxir-oqibat, iqtisodiy nazariya ish haqining oʻsish Sallini koʻproq yoki kamroq ishlashga undashi haqida aniq taxmin bermaydi. Agar almashtirish ta'siri Salliga daromad taʼsiridan katta boʻlsa, u koʻproq ishlaydi. Agar daromad taʼsiri almashtirish taʼsiridan katta boʻlsa, u kam ishlaydi. Mehnat taklifi egri chizigʻi shuning uchun, yuqoriga yoki orqaga yoʻnalgan boʻlishi ham mumkin.