Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Erkin suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida makroiqtisodiy siyosat

Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitidagi byudjet-soliq va pul- kredit siyosati qayd qilingan valyuta kursi sharoitidagiga nisbatan mutlaqo boshqacha natijalar beradi. Endi rollarni taqsimlash muammosini toʻgʻri hal qilish teskari koʻrinish oladi. Byudjet-soliq siyosati savdo, demak, toʻlov balansi uchun pul-kredit siyosatiga nisbatan katta ahamiyat kasb etadi. Aynan byudjet-soliq siyosatidan tashqi balansga erish uchun foydalanish maqsadga muvofiq boʻladi.

Ichki balansni ta’minlashda esa pul-kredit siyosatidan foydalanish birinchi planga chiqadi.

Agar qayd qilingan valyuta kursi sharoitida ichki pul siyosati almashinuv kursini quvvatlab turishni ham koʻzda tutgan boʻlsa, suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida u bunday vazifadan ozod qilinadi va ichki muammolarni hal qilish uchun samaraliroq ishlatilishi mumkin.

Pul taklifini kengaytirish foiz stavkalarini pasaytiradi va xarajatlarning oshishiga olib keladi. Ma’lumki xarajatlarning ortishi

importning oʻsishini ragʻbatlantiradi va savdo balansini yomonlashtiradi. Toʻlov balansining taqchilligi yuzaga kelishiga foiz stavkasining pasayishi sababli kapitalning mamlakatdan chiqib ketishi ham ta’sir koʻrsatadi. Lekin egiluvchan valyuta kursi sharoitida taqchillik saqlanib qolmaydi. Importning oʻsishi va kapitalning oqib ketishi xorijiy valyutaga talab oshishiga olib keladi va milliy valyuta qadrsizlanadi. Bu qadrsizlanish mamlakat eksportchilarining raqobatbardoshligini kuchaytiradi. Oqibatda savdo balansi yaxshilanadi. Eksportning ortishi mamlakatimiz mahsulotiga boʻlgan talabning oʻsishini anglatadi va pul massasining dastlabki oʻsishi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy yuksalishni yanada kuchaytiradi.

Demak, pul siyosati ichki daromadlarga bevosita (pul taklifining oʻsishi orqali) va bilvosita (almashinuv kursining pasayishi hamda eksportning oʻsishi orqali) ta’sir koʻrsatadi.

Kapitalning oqib ketishiga va oʻz navbatida milliy valyutaning qadrsizlanishi darajasiga ta’sir koʻrsatgani uchun ham kapitalning mobilligi muhim ahamiyatga egadir.

Ammo, pul-kredit siyosati murakkab yetkazib berish mexanizmiga egaligi sababli uning ishlab chiqarish hajmiga ijobiy ta’siri ishlab chiqarishni kengaytirishning ichki ragʻbatlari (foiz stavkasining pasayishi) orqali emas, balki koʻproq tashqi dunyo orqali roʻy beradi deb tasavvur qilish mumkin. Boshqacha aytganda, kapitalning chiqib ketishi va valyutaning qadrsizlanishi sharoitida mamlakat mahsulotlariga talabning oʻsishi uning eksportiga talabning oshishi hisobiga roʻy beradi. Shu sababli pul siyosatining ichki balansga ijobiy ta’siri oʻziga xos xususiyatga ega. Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida byudjet- soliq siyosatining samaradorligini baholash yanada murakkabroqdir. Ma’lumki, davlat xarajatlarining ortishi ichki va tashqi muvozanatga ikki yoʻnalishda: daromad orqali va foiz stavkasi orqali ta’sir koʻrsatadi. Daromadlarning ortishi (multiplikator samarasi orqali) importni koʻpaytiradi, savdo balansini yomonlashtiradi va milliy valyutaning kursini pasaytiradi. Davlat xarajatlarining ortishi, shuningdek, hukumat olayotgan qarzlarini koʻpaytirayotganligini anglatadi, bu esa foiz stavkalarining ortishiga olib keladi. Yuqoriroq foiz stavkalari esa

xorijdan kapital oqib kelishini ragʻbatlantiradi. Bu esa milliy valyuta kursini oshiradi va kapital harakati schyotini yaxshilaydi. Yakuniy natija esa kapitalning mobilligi darajasiga bogʻliq boʻladi.

Kapitalning past mobilligi sharoitida byudjet ekspansiyasi daromad orqali koʻproq ta’sir koʻrsatadi. Kapitalning uncha koʻp boʻlmagan miqdorda oqib kelishi savdo balansining taqchilligini qoplay olmaydi va oqibatda valyuta kursi pasayadi.

Milliy valyutaning arzonlashishi eksportning oʻsishi uchun qulay sharoit yaratadi va toʻlov balansining taqchilligini bartaraf qilish imkonini beradi. Eksportning ortishi, shuningdek, byudjet ekspansiyasining ichki ishlab chiqarishga ijobiy ta’sirini toʻldiradi.

Shu bilan birga kapitalning mobilligi ortib borishi bilan kapital schyotining toʻlov balansi va valyuta kursiga ta’siri kuchaya boradi. Kapitalning yuqori mobilligi sharoitida uning oqib kelishi sababli roʻy bergan valyuta kursining koʻtarilishi tendensiyasi ustunlik qiladi. Bu eksportning qisqarishiga va savdo balansi taqchilligining ortishiga olib keladi. Kapitalning katta miqdorda oqib kelishi bu taqchillikni qoplash va toʻlov balansini muvozanatlashtirish imkonini beradi. Ammo byudjet ekspansiyasining ishlab chiqarish hajmiga yakuniy ta’siri deyarli nolga teng boʻladi. Bunga kuchli siqib chiqarish samarasi mavjudligi, ya’ni xususiy investitsiyalarni foiz stavkasining oshishi orqali va eksportni almashinuv kursining oshishi orqali siqib chiqarilishi sabab boʻladi.

Shunday qilib, pul siyosatining ichki daromadga aniq ijobiy ta’siridan farqli ravishda byudjet-soliq siyosati kapitalning past mobilligi sharoitidagina samarali boʻladi.

Xulosa yasab, pul va byudjet-soliq siyosatining, tashqi balansni saqlab turgan holda ishlab chiqarish hajmiga ta’sir koʻrsatishi nuqtayi nazaridan, nisbiy samaradorligini baholashimiz mumkin.

Ma’lumki, qayd qilingan valyuta kursi sharoitida ichki monetar siyosat amalda “falajlangan” boʻladi va faqat byudjet-soliq siyosatigina samara beradi va bu samara kapitalning mobilligi ortishi bilan koʻpayib boradi.

Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida ichki ishlab chiqarish hajmiga, shubhasiz, kapitalning mobilligi qanday boʻlishidan qat’iy nazar pul-kredit siyosati ijobiy ta’sir koʻrsatadi.