Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

1-rasm. Chekli mehnat daromadliligi grafigi

I chiziq raqobatlashgan iste’mol bozoridagi firmaning

MRP_L

chizigʻi

(bu erda firma monopol hokimiyatga ega emas). II chiziq iste’mol

bozorida monopol hokimiyatga ega boʻlgan firmaning

MRP_L

chizigʻi.

Monopol hokimiyatga ega boʻlgan firma koʻproq mahsulot sotish uchun

tovar narxini tushirishi mumkin. Natijada

MR  P

boʻladi va ishlab

^{chiqarish hajmi oshishi bilan} MR ^{kamayib boradi. Demak,} MR ^va

MP_L

chiziqlari pastga yotiq boʻlgani uchun

MRP_L

chizigʻi pastga tomon yotiq

L
boʻladi. Agar biz monopol hokimiyatga ega boʻlgan firmaning mehnatni chekli daromadliligini monopol boʻlmagan firmaning mehnatni chekli daromadliligi bilan solishtirsak

L
^MRPM

 MP_L

 MR  MP_L

 P  MRP^P ,

L
bu erda mehnatini

MRP^M

- monopol hokimiyatga ega boʻlgan firmaning

L
^MRPP

chekli daromadliligi;

• 
  monopol hokimiyatga ega boʻlmagan raqobatlashuvchi firmaning mehnatini chekli daromadliligi.
  

Bundan kelib chiqadiki, har qanday ish haqida iste’mol bozorida

monopol hokimiyatga ega boʻlgan firma, monopol hokimiyatga ega boʻlmagan firmaga nisbatan kamroq ishchi yollaydi.

W

W

*e



L
0 L

*

e

2. rasm. Raqobatlashgan mehnat bozorida mehnat narxining uning miqdoridan bogʻliqligi.

Mehnatni chekli daromadliligi

MRP_L

dan ishchilarni yollashda

foydalanishi mumkin. Agar firma oʻz foydasini maksimallashtiradigan

boʻlsa, u ishchilarni yollashni mehnatni chekli daromadliligi ish haqiga teng boʻlgunga qadar davom ettiradi.

MRP_L  W , (3)

^{bu erda} W ^{- ish haqi.}

Agar MRP_L  W boʻlsa, firma qoʻshimcha ishchi kuchini yollab, oʻz

foydasini oshirishi mumkin.

Ushbu shart quyidagi 2-rasmda ifodalangan.

Mehnatga boʻlgan talab

D_L , MRP_L

chizigʻi bilan ustma-ust tushadi.

D_L talab chizigʻiga koʻra, mehnat narxi pasaygan sari unga boʻlgan talab ham ortib boradi va aksincha. Mehnat bozorida ishchi kuchiga talab - bu firmalarning ishchi kuchiga talabidir. Taklif ishchilar tomonidan boʻladi. Mehnat bozori raqobatlashgan boʻlgani uchun mehnat narxi bozor tomonidan shakllanadi va unga bozor subyektlari ta’sir qila olmaydi (raqobatlashgan iste’mol bozoridagi kabi). Bu barcha ishchilar qaysi firmada ishlashidan qat’iy nazar, bir xil ish haqi oladi va firmalar bu narxni oldindan berilgan narx sifatida qabul qiladilar. Shuning uchun ham alohida firma uchun mehnat resurslari taklif chizigʻi gorizontal,

ya’ni u absolyut elastik.

2-rasmda raqobatlashgan mehnat bozoridagi muvozanat nuqta E


W

e
nuqta bilan ifodalanadi. Muvozanat ish haqi ^* boʻlganda foydani


e
maksimallashtiradigan mehnat resurslari miqdori L^* ga teng boʻladi.

Ishchi chekli unumdorlik nazariyasiga koʻra, mehnatning toʻliq mahsulotini oladi. Shuning uchun firmaning mehnat uchun chekli ^xarajati MRC ^{ish haqiga teng.}

L
MRC  W ^*  MRP ,

^{bu erda} MRC ^{- firmaning mehnatga boʻlgan chekli xarajati.} Raqobatlashgan mehnat bozorida har bir ishchining ish haqi

W

e
^* ga

teng boʻlgani uchun, firmaning ishchilarga beradigan umumiy ish haqi

^xarajatlari 0L^* EW ^{* toʻrtburchak yuziga toʻgʻri keladi (2-rasm). Ish}

e e

haqining oʻzgarishi ishchi kuchiga boʻlgan talabni oʻzgartiradi. Agar ish

haqi W₀

dan

W₁ gacha oshsa (3-rasm), yollanadigan ishchilar soni

L₀ dan

L₁ gacha qisqaradi; agar ish haqi

L₂ gacha oshadi.

W₂ gacha pasaysa, ishdagi ishchilar soni

Mehnat bozorida firma foydasini maksimallashtiradigan shart, ya’ni mehnatni chekli daromadliligining ish haqi stavkasiga tengligi iste’mol

bozoridagi

MR  MC

shartga oʻxshashdir.

W ^W1

^W0
^W2


^L1 ^L0 ^L2

3.