O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

bo`ladi. Misol uchun, Jon Smitning hisobotini Merri Jons foydalanish huquqiga ega 
emas.Inventorizatsiya  qismidagi  yozuvlarni  yangilab  turish  deyarli  kamdan  kam 
amalga  oshiriladi.  Chunki  Meri  Jons  va  Jon  Smitning  mustaqil  bir  vaqtda  va  bir 
mahsulotni xarid qilishi ehtimoli mavjud.Jon Smitning tranzaksiyasi inventorizatsiya 
hisobiga o`tayotgan paytda Meri Jons bir oz muddatga kutib turishiga to`g`ri keladi. 
Ushbu holat juda kamdan kam holatlarda yuzaga kelib,mijozga ozgina noqulay ahvol 
tufayli turli mojarolarga olib kelishi mumkin.Shuning uchun, master fayllari yagona 
trnzaksiyaga  yozilgandan  so`ng  mijozning  hisobi  va  yagona  inventorizatsiya  yozuvi 
haqiqiy vaqtda hech qanday amaldagi kechikishlarsiz yangilanadi. 
Yozuvlarni  umumiy  kitobga  yangilab  turish  biz  hozirgina  ko`rib  chiqgan 
tizimdan farq qilib  turadi. Hamma  umumiy  hisob  kitoblar oldindan ro`yxatdan o`tib 
har  bir  xariddan  so`ng  yangilanib  turishi  shart.Agar  Jon  Smitning  transaksiya 
jarayoni Meri Jonsdan oldin amalga oshirilsa , Meri  Jonsning tranzaksiya jarayoni 
o`tgunicha    6ta  yozuv  yangilangunga  qadar  kutishiga  to`g`ri  keladi.Ammo,  20-yoki 
30 soniyaga  kechikish  Meri  Jonsga noqulaylikni  emas  ko`proq  nizo kelib  chiqishiga 
sabab  bo`ladi.  Tranzaksiya  hajmi  qancha  yuqori  bo`lsa  muammo  bo`lish  imkoniyati 
yanada  ko`payadi.Har  500  -mijozning    20  soniyalik  kechikishi  tranzaksialarning 
tartibsiz  darajadagi  operativ  samarasizligiga  olib  keladi.  Har  500-mijoz  undan 
avvalgi  turgan  insonlarning  tranzaksion  jarayoni  tugamagunicha  kutishiga  to`g`ri 
keladi.Navbatdagi so`nggi inson 500*20 sekund=2
3
/
4 
soat kutishiga to`g`ri keladi. 
Haqiqiy  vaqt  tizimi  boshlang`ich  tranzaksiya  jarayonida  sodir  bo`ladi.Misol 
uchun  ,savdo  buyurtmasi  bilan  ishlash  tizimi  2-32  jadvalda  ko`rsatilgan  bo`lib,  bir 
kunda  to`ldirilib,  jo`natilgan  .Shunday  tizimlar  ko`pgina  foydali  imkoniyatlarga  ega 
bo`lib,  o`z  ichiga  mukammal  mahsuldorlik,kamaytirilgan  inventarizatsiya,yuqori 
inventorizatsiya 
aylanmasi,mijoz 
murojaatida 
kechikish,kengaytirilgan 
mijoz 
qoniqishini  o`z  ichiga  oladi.  Chunki  tranzaksion  ma`lumotlar  elektron  tarzda  olib 
boriladi,fizik hujjat manbalari bartaraf etiladi yoki katta miqdorda tushiriladi. 
Haqiqiy  vaqt  jarayoni    tranzaksiyalari  hajmi  past  bo`lgan  va  umumiy 
yozuvlarni  tarqatmaydigan 
tizimlarga 
mos 
tushadi.Ushbu  tizim 
mahalliy 
hududlardagi 
keng 
ko`lamli 
tarmoqlarda 
va 
keng 
hududdagi 
tarmoq 
tehnologiyalarida  foydalaniladi.Tashkilot  bo`ylab  taqsimlab  chiqilgan  terminallar 
joriy  tranzaksiyalar  to`g`risidagi  ma`lumotlarni  qabul  qilish  ,  ishlov  berish  va 
jo`natish bilan shugu`llanadi.Bular tarmoq shartnomasiga aloqador bo`lishlari shart 

---

59 
 
,shunday  ekan  foydalanuvchilar    ushbu  tarmoqga  bog`lana  oladilar.Tarmoqlarning 
tezkorlik hususiyati bilan 12-bobda tanishib chiqamiz. 
Ma`lumotlarni kodlash sxemasi 
Ma`lumotlarga  ishlov  berish  mobaynida  ,ma`lumotlarni  kodlashtirish  raqamli 
yoki  alfavait  kodlarini  yaratadi  va  ushbu  iqtisodiy  hodisa  ma`lumotlarga  ishlov 
berish jarayonini yengillashtirishda yordam  beradi.Misol uchun,2-28  jadvalida  , biz