O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Ekzogen  nazariyalar  siklik  tebranishlarni  iqtisodiy  tizimdan  tashqaridagi 

sabablar bilan izohlaydilar. 

Ekzogen  nazariya  tarafdorlarining  fikricha,  iqtisodiy  sikllarga  noiqtisodiy 

omillar sabab bo‘ladi. Bunday omillar qatoriga quyidagilar kiritiladi: 

♦  ruhiy  (psixologik)  kayfiyatlar  (insoniyat  jamiyatini  qamrab  oluvchi 

tushkunlik  (pessimizm)  va  ko‘tarinkilik  (optimizm)  to‘lqinlari  mos  ravishda 

iqtisodiy kon’yunkturaning tanazzul va yuksalishlarini keltirib chiqaradi); 

♦  siyosiy  shoklar  (yuksalishlarni  hukumatning  saylovlar  oldidan  jonlanishi 

bilan izohlovchi siyosiy-iqtisodiy sikl nazariyasi); 

♦ tabiiy ofatlar (suv toshqini, zilzilalar tanazzul sabablari sifatida, aholining 

iqtisodiy faolligini quyosh faolligi bilan bog‘lagan Jevonsning quyoshdagi dog‘lar 

nazariyasi va hokazo) 

Ammo,  siklik  tebranishlarni  keltirib  chiqarishi  mumkin  bo‘lgan  turli  xil 

tashqi  sabablarga  qaramay,  ko‘pchilik  iqtisodchilar  iqtisodiy  sikllarni  baribir 

---

qandaydir  iqtisodiy  hodisalar  bilan  bog‘lash  zarur,  deb  hisoblaydi,  ya’ni 

iqtisodchilarning ko‘pchiligi – endogen nazariya tarafdorlaridir.