O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi

Moizmning Konfusiychilik ta’limotiga  
tubdan qarama-qarshiligi 
Moistchilar  maktabi o‘z nomini  uning asoschisi Mo-szi  (Mo Di)  (er.ol.479-
391  yillar)  dan  olgan.  Unda  asosiy  e’tibor  ijtimoiy  axloq  muammolariga 
qaratilgan  edi.  Ijtimoiy  axloqning  amalga  oshirilishi  istibdodiy  hokimiyat 
boshlig‘i tuzgan jiddiy tashkilot bilan bog‘liq edi. Bu maktabda jismoniy mehnat 
uning  o‘quvchilarining  asosiy  ozuqasini  vujudga  keltirishligi  ta’kidlangan. 
Moistchilarning ta’limoti Konfusiy ta’limotiga tubdan qarama-qarshi edi. Uning 
barcha  mazmuni  umumiy  muhabbat  (szyan  ai),  har  sohada  muvaffaqiyatlarga 
erishish, o‘zaro foyda g‘oyalarida ifodalangan. Jamiyatda barcha kishilar uchun 
majburiy  bo‘lgan  o‘zaro  odamgarchilikning  umumii  me’yori  bo‘lishi  lozim  va 
hamma bir-birlarining o‘zaro foydasi haqida g‘amxo‘rlik qilishi zarur. 
Bu  ta’limotga  ko‘ra,  nazariy  tadqiqotlar  –  foydasiz  hashamdir;  mehnat 
faoliyatida  belgilangan  amaliy  maqsadga  muvofiqlik  –  zaruriyatdir.  Mo  Di 
o‘zining  aqidalarini  barqaror  etishga  ta’sir  ko‘rsatadigan  samoviy  irodani  tan 
olgan.  
Moistchilar  aqidasi  eramizdan  oldingi  V-Sh  asrlarda  Xitoyda  katta  ta’sirga 
ega bo‘lgan edi. Bizning kunlargacha bu ta’limotning yagona yodgorligi sifatida 
“Mo-szi” risolasi yetib kelgan. 
Bu  falsafiy-siyosiy  risola  ta’limot  asoschisi  Mo  Dining  qarashlaridan 
tashqari, uning keyingi maslakdoshlari g‘oyalarini ham ifodalagan. 
Mo-szi o‘rta tabaqadan kelib chiqqan bo‘lib, uning mafkurasini ifodalagan 
shaxs  edi.  Boshida  asosan  xalqni  musiqa  (yue)  va  urf-odatlar  (li)  vositasida 
tarbiyalash  haqidagi  ta’limotni  tanqid  kilish  bilan  chiqqan  edi.  (“Mo-szi” 
risolasining  Fey  ju  bobi).  Keyinchalik  konfusiychilikning  axloqiy-siyosiy 
tizimini tanqid qilgan.  
Tanqid  asosida  Mo-szi  ishlab  chiqqan  shansyan  qoidasi  (iste’dodlarni 
hurmat  kilish),  shantun  (o‘zaro  ehtirom),  szeyun  (iqtisod),  feygun  (hujum 
qilmaslik)  va  szyanoy  (umumiy  muhabbat)  yotgan  edi.  Mo-szi  fikricha, 
hokimiyat  kelib  chiqishi  aslzoda  bo‘lganlargagina  emas,  balki  qobiliyatli  va 
iste’dodli  barcha  kishilarga  ochiq  bo‘lishi  lozim.  U  aslzodalarning  hashamatli 
hayoti  va  isrofgarchiligiga  (szeyun  qoidasi),  urushlarga  (feygun  qoidasi)  qarshi 
chiqdi;  “Qo‘shni    podsholiklarga  hujum    kilish,    xalqni  o‘ldirish,    chorvani  
bosib  olish    va  boylikni  o‘g‘irlash  mumkin  emas”  (“Mo-szi”  risolasi,  Lu  ven 
bobi).