O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi

Donolik – yaxshi fikr, yaxshi so‘z, yaxshi amal birligi. 
Dualizm – nomoddiy va moddiy substansiya birlamchi asos sifatida 
mavjud. 
Zarurat – olamdagi hamma narsa belgili asosda paydo bo‘ladi, ob’ektiv 
zaruratdan paydo bo‘ladi.  
Ideal jamiyat – xususiy mulksizlikka asoslangan hayoliy jamiyat modeli. 
Ijtimoiy kelishuv – jamiyatni shartnoma asosida paydo bo‘lganligi haqidagi 
ta’limot. 
Ijtimoiy adolat – jamiyatdagi adolat shakli. 
Ikki haqiqat – dunyoviy va diniy bilimlar bir xil darajaga ega. 
Ikkilamchi sifatlar – narsalarning tashqi sifatiy belgilari. 
Ilk xristianlik – xristianlikning shakllanishi va rivojining dastlabki davrlari. 
Induksiya – xususiydan umumiyga borish. 
Induktiv metod – tajriba orqali olingan materiallarni miyada qayta ishlash 
usulidir. 
Inson borlig‘i - inson borlig‘ini "ekzistensiya" deb atadilar.  
Inson-mexanizm – inson mexanika qoidalariga bo‘ysinuvchi mavjudot. 
Inson  falsafasi  -  inson  ma’naviy  hayotining  ichki  qonuniyatlarini,  hayot 
mazmuni,  inson  va  uning  mohiyati,  yashashning  ma’nosi,  inson  ruhiyatining 
tahlili,  falsafiy  tafakkurning  o‘ziga  xosligi,  falsafada  yangi  uslub,  inson 
faoliyatini ijobiy tomonga yo‘naltiruvchi ta’limot.  
Ioniya  falsafasi  –  Ioniya  tumanida  yuzaga  kelgan  barcha  falsafiy 
ta’limotlarni ioniya falsafasi deb atashgan. 
Irrasionallik  -  ob’ektiv  dunyoning  umumiy  qonunlaridan  «dalillarni», 
«hayotni», sub’ekt ongining hodisalarini tahlil qilishga o‘tdilar.  
Yo‘qlik – borliqning muqobili, ya’ni mavjud bo‘lmaslik. 
Kategoriyalar – eng umumiy tushunchalar, mantiq tushunchalari. 
Kategorik imperativ - Kant axloqshunosligidagi «burch haqidagi» ta’limot.  

---

97 
 
Libido  -
 
Inson tug‘ilgandan boshlab, butun hayoti davomida  uning bapcha 
hapakatlapining  sabablapini  Fpeyd  ong  ostida  yotgan,  anglanmagan  xipsiy 
hissiyotlap, ya’ni "libido" opqali tushuntipdi.  
Logos –Geraklit falsafasida: qonun, moddiy dunyo qonuni. 
Maevtika, ironiya – suhbat olib borish usullari. 
Margburg  maktabi  -  German  Kogen  (1842-1918)  -  neokantchilikning 
Margburg maktabi asoschisi va rahbari.  
Matematik  tabbiyotshunoslik  -  cheksiz  bilish  jarayonida  va  borliqni 
yaratilishida Kogenning ideali - bu matematik bilishdir. Yangi tabiiyotshunoslik 
- bu matematik tabiiyotshunoslikdir.  
Materiya – moddiy asos. 
Milet maktabi – miloddan avvalgi VII asr oxiri - VI asr boshlarida vujudga 
kelgan, ularning vakillarini ioniyalik faylasuflar ham deb atashgan.   
Mifologiya  –  afsonalar  va  asotirlar  haqidagi  ta’limot.  Qadimda  falsafani 
manbasi, materiali vazifasini o‘tagan. 
Metafizika – tabiatdan oldin, birinchi falsafa ma’nosida ham qo‘llaniladi. 
Metod – usul haqidagi ta’limot. 
Muhabbat va yovuzlik - Empedokl ta’limotida barcha unsurlarni harakatga 
keltiruvchi  kuchlar. Unsurlarni birlashtiruvchi kuchni  u  muhabbat  desa,  ularni 
bir-biridan ajratuvchi kuchni yovuzlik, nafrat kuchi, deb biladi. 
Moduslar – narsalarning sifatlari. 
Monadalar – birlamchi asoslar, ruhiy substansiyalar. 
Narsalar dunyosi – o‘tkinchi, yo‘q bo‘luvchi, o‘zgaruvchan dunyo. 
Nisbiylik – hamma narsa o‘zgaruvchan, oquvchan xususiyatga ega, sukunat 
esa vaqtinchalik, nisbiydir. 
Neoplatonizm – yangi aflotunchilik, ellin davrida rivojlangan oqim. 
Neokantchilik  -  Kantning  ta’limotini  va  uning  tarafdorlari  fikrini  qayta 
tiklash  orqaligina  mumkindir.  Bu  oqim  mavhum  «ong»  kategoriyasi  ustida 
ishlagan.