O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

95 
 
GLOSSARIY 
   
Abadiy  qaytish  ta’limoti  –  bu  g‘oyaning  mohiyati  shundan  iboratki,  ilohiy 
xususiyatga  ega  bo‘lgan  abadiy  barhayot  inson  ruhi  yerga  tushib  inson  tanasi 
orqali namoyon bo‘ladi, aynan zaminda ruh bilan tana qo‘shiladi. Shu holda tana 
tabiiy holda o‘z ruhiy taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tishi zarur. 
Absurd - Kamyu “Sizif haqida afsona” nomli falsafiy risolasida ma’nosizlik 
(absurd) falsafasini oldinga surdi.  
Agnostisizm – bilishni inkor qiluvchi ta’limot. 
Antinomiya  –  isbotlash  ham  inkor  etish  ham  mumkin  bo‘lgan  haqiqatlar 
yoki qoidalar. 
Apeyron  –  Anaksimen  ta’limotida:  olamning  umumiy  moddiy  asosini 
tashkil etuvchi nomuayyan mayda zarrachalar. 
Aporiya  –  aynan  bir  narsaga  nisbatan  aytilgan  qarama-qarshi  xulosalarning 
“tengligi” ni, ya’ni chinligini isbotlovchi dalil. 
Apologetika  –  so‘zning  lug‘aviy  ma’nosi  himoya  qilmoq  demakdir,  ya’ni 
xristian dini aqidalarini turli hujumlardan himoya qilishdir. 
Aprior – tajribagacha bo‘lgan bilim. 
Aposterior – tajribadan keyingi bilim. 
Arxetip  - 
yungcha  «arxetip»lar  inson  holatining  shakliy  timsollaridir  yoki 
majoziy andozalaridir.  
Assotsiatsiya – bilishdagi munosabat-asoslari. 
Axloqiy  rasionalizm  –  bilimlar  inson  axloqiy  faoliyatini  yaxshilikka 
qaratish orqali namoyon bo‘ladi. 
Atom – dunyoning moddiy asosi, ruhiyatga ham ega, doimiy harakatda, 
mayda, bo‘linmas zarracha. 
Atlantida – yo‘q bo‘lib ketgan jamiyat. 
“A’lo odam” - zaminning mazmuni, mukammal kuchli irodaga ega bo‘lgan 
inson.  
Biologik  antropologiya  –  insonni  biologik  mavjudot  sifatidagi  jihatlarini 
bo‘rttirib o‘rganuvchi ta’limot. 
Birlamchi sifatlar – narsalarning mohiyatiy belgilari. 
Begonalashish  –  o‘zgaga  aylangan  inson,  har  bir  narsaga  begona  bo‘lgan 
inson,  "Begona"  asarining  bosh  qahramoni  Merso  faqat  o‘zi  uchun  yashaydi, 
uning qalbida odamlarga bo‘lgan mehr alangasi so‘ngan.  
Boshlang‘ich  ibtido  –  substansiya,  birinchi  ibtido,  asos,  negiz  degan 
ma’nolarni anglatadi. 
Gedonizm – lazzatlanish, huzurlanish. 
Gilozoizm – hamma mavjud narsalarni ruhga, jonga ega deb hisoblash. 
Geotsentrizm - Yer - Olamning markazi, degan ta’limot. 
Gomomeriyalar  –  Anaksagor  ta’limotida:  dunyoning  moddiy  asosini 
tashkil etuvchi mayda zarrachalar -urug‘chalar. 

---

96 
 
Gumanizm – insonning dunyodagi o‘rni,  mohiyati  va  vazifasi, borlig‘ining 
mazmuni va maqsadi haqidagi tushuncha. 
Dasiyn  -  Xaydegger  o‘z  falsafasiga  “dasiyn”  tushunchasini  kiritadi.  Bu 
tushuncha inson borlig‘i ma’nosini anglatadi.  
Demiurg – eng oliy iloh, xudo desa ham bo‘ladi. 
Determinizm – zaruriy shartlanganlik tamoyili. 
Deduksiya – umumiydan xususiyga borish. 
Deizm  –  xudo  olamni  yaratadi,  lekin  keyingi  rivojiga  aralashmaydi  degan 
falsafiy ta’limot.  
Deduktiv  metod  –  umumiy  bilimdan  xususiy  bilimga  borish  usuli.  Dekart 
inson  aqliga  yuqori  baho  beradi,  natijada  rasionalizmni  rivojlantiradi.  U 
Bekonga qarama-qarshi deduktiv metodni ilgari suradi. 
Dialektika – raqib bilan bahs-munozara yurita olish san’ati.