O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti karimova vasila Mamanosirovna, hayitov oybek Eshboyevich, akramova feruza Akmalovna, lutfullayeva nigora Xalimbayevna psixologiya

Shaxs dunyoqarashi va e’tiqodini o’zgartiruvchi omillar. Dunyoqarash. Ma’naviyat va ma’rifat. Yoshlarning ma’lumotlilik darajasi. Oila. Ota-onalar savodxonligi. Bobolar va momolar. Ijtimoiy ustanovkalar.

Ijtimoiy-psixologik metodlar: kontent-analiz, anketa. Kontent-analiz. ko’pgina Tadqiqot natijalarini umumlashtiruvchi va analiz uchun tanlangan birliklar. Anketa. Anketaning tarkibiy tuzilishi.

11.1. Ijtimoiy reprezentasiya

Shaxsning mustaqil fikrlashi va o’z nuqtai nazarini faqat o’zining his-kechinmalarigagina tayanib namoyon etishga zid bo’lgan hodisa – bu ijtimoiy reprezentasiyadir. Uning ahamiyati mohiyati shundaki, inson o’sha mutaqil fikrni yuritishi uchun ham eng avvalo ijtimoiy, umume’tirof etilgan qadriyatlardan, xalq va elat xotirasini tashkil etuvchi aqidalardan foydalanadi. Bugun ijtimoiy psixologiya bizga milliy va umuminsoniy qadriyatlar tizimida global masalalarni ijobiy hal etishda ijtimoiy reprezentasiya degan jarayon orqali yordam beradi. Bu – umume’tirof etilgan aqidalar va e’tiqodlarga ergashish, ya’ni, yadro xavfsizligi, diniy bag’rikenglik, millatlararo totuvlik kabi. Ya’ni, bizning milliy istiqlol g’oyalarimizga zid kelmaydigan, aksincha, ularning haqligi va hayotiyligini ta’minlovchi tushunchalar majmui insoniy xamfirklilik va osoyishtalikning garovidir. Lekin bu insonning o’zligini anglashni, o’zini hurmat qilishini inkor etmaydi. Aksincha, o’z ruhiy olamini, o’zligini tushunishni osonlashtiradi.

Aslida odam ongida bo’ladigan hodisa intuitiv tarzda his qilinadi va buni sosiologik tadqiqotda o’rganish ham mumkin. Masalan, saylovlarda u yoki bu da’vogarning g’olib chiqishini bilish mumkinmi, yoki amalga oshirilgan u yoki bu tadbir ertaga qanday oqibatni keltirib chiqarishi bilish mumkinmi? Chunki voqyea sodir bo’lgach, guyoki, shunday bo’lishini bilardim, deganday fikr paydo bo’ladi. Masalan, amerikalik Mark Liri (Mark Leary, 1982) 1980 yillarda bo’lib o’tgan Prezidentlik saylovlariga bir kun qolganda odamlardan har bir nomzod haqida fikrlarini o’rganib, Reygan yutishini aytgan. Saylovdan keyin ertasi kuni yana boshqalardan so’rab, kim yutishini bashorat qilishlarini so’raganda, yana Reyganga ko’p ovoz berilgan va aslida ham shunday bo’lib chiqqan. Qizig’i shundaki, ko’plar odamlar aynan shunday bo’lishi kerak edi-da, deganday, hamfirklilik bildirganlar. Lekin aslida bu – aynan o’sha ijtimoiy hodisani odam his qilishi bilan tushuntiriladi, aslida “Hayot ildamroq ketadi, uni anglash esa sal kechroq ro’y beradi”.

Demak, olimlar ijtimoiy hodisalarning oqibatlarini aynan odamlar fikriga tayanib, o’rganib istiqbolni belgilashlari mumkin. Shunisi qiziqki, odamlarga har qanday voqyeaning natijasi, oqibati oldindan tanishday tuyulaveradi.