Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus taʼlim vazirligi toshkent davlat pedagogika universiteti

Tomirlardevoriningichkituzilishi

Tomirlarningichkiqavatiendoteliy, endoteliyostiqavativaelastiktolalardaniborat. Endoteliyepiteliyto’qimasiningmaxsusturibo’lib, qonvato’qimasuyuqligio’rtasidayarimo’tkazgichvazifasinibajaradi. Endoteliybazalmembranadayotadi.Tomirlarichkidevoridabirtekisjoylashadi, yadrosiborqismibo’rtibturadi.Tomirendoteliysiningvazifalariturlicha:

1. 
   O’zidanantitrombotikomilishlabchiqaradi. U qonningqontomirlarichidaivibqolmasliginita’minlaydi.
   
2. 
   Mahalliyqontomirlaritonusinivaqonoqishinita’minlabturadi.
   
3. 
   Ularimmunhamdayallig’lanishjarayonlaridaishtiroketadi. Ularmaxsusmoddalarishlabchiqaradi, ularinterleykinlardeyiladi. Ularyallig’lanisho’chog’idaleykotsitlarningfaollashishinita’minlaydi.
   

Endoteliyostiqavatisiyraktolalishakllanmaganbiriktiruvchito’qimadantashkiltopganbo’lib, o’zidako’pmiqdordayulduzsimonhujayralarhamtutadi. Bu qavatdashuningdek, ko’ndalangyo’nalganmushakhujayralarini ham uchratishmumkin.

Endoteliyostiqavatidanchuqurroqdasiyrakelastiktolalarqavatijoylashganbo’lib, ularhalqasimanvabo’ylamatartibdajoylashgan.
Tomirlarningo’rtaqavatihalqasimonjoylashganmushaktolalarivaularorasidagielastikvato’rsimontolalardaniborat.
Tomirlarningtashqiya’niadventitsialqavatishakllanmaganbiriktiruvchito’qimadantuzilganbo’lib, undako’pmiqdordakollagenvaelastiktolalarbo’ladi. Tomirlarningtashqiqavatiboshqaa’zolarningbiriktiruvchito’qimasibilanqo’shilibketadi.Tashqiqavatdatomirlarningtomiri(vasa vasorum) vanervi(nervivasorum) joylashganbo’ladi. Ulartomirdevoriningoziqlanishivainervatsiyasinita’minlaydi.
Arteriyalardevoriningtuzilishigako’ra 3 guruhgabo’linadi: elastiktipdagi, mushak-elastiktipdagivamushaktipidagiarteriyalar.

Kapillyarlarningqaysia’zodajoylashishigako’rabirnechaxilbo’ladi.Birinchituriuzluksizkapillyarlarbo’lib, uzluksizjoylashganendoteliyvabazalmembranadaniborat. Ularterida, mushakdavanervsistemasidabo’ladi. Ikkinchisifenestrlangankapillyarlarbo’lib, devorikichikteshikchalartutganendoteliyvauzluksizbazalmembranadaniborat. Fenestrlangankapillyarlarichakvorsinkalarida, endokrinbezlaridavabuyrakkoptokchalaridabo’ladi. Uchinchisi sinusoid kapillyarlarbo’lib, ilma-teshikendoteliyvauzuq-yuluqbazalmembranatutadi. Bu turdagikapillyarlarsuyakko’migida, taloqdavaba’ziendokrinbezlaridauchraydi. Jigarhujayralarida sinusoid kapillyarlarningmaxsusturiuchraydi.Ularningbazalmembranasiumumanyo’q.

Arteriol-venulyaranastomozlar, u shundaytizimki, arteriyalardaoqayotganqonkapillyarlargaquyilmasdanto’g’ridanto’g’rivenalargao’tibketadi. Tomirlardagiqonoqiminingboshqarilishidavaqonbosiminime’yoridaushlabturishdakattaaham yatgaega. Ulartufayliqona’zolargakeraklichayetkaziladi.