Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus taʼlim vazirligi toshkent davlat pedagogika universiteti

Qonningshakllielementlari

Qonningshakllielementlarigaeritrositlar, leykositlarvatrombotsitlarkiradi. Ularqonningquyuqqisminitashkiletadi.

Eritrositlar

Eritrositlar (qizilqontanachalari) – suyaklarningko‘mikqismidahosilbo‘ladi. Eritrositlarninghosilbo‘lishivasoni normal miqdordabo‘lishiodamningsog‘lig‘iga, ovqatlanishiga, jismoniymashqlarbilanshug‘ullanishiga, quyoshningultrabinafshanurlariniyetarliqabulqilishigabog‘liq. Ayniqsa, ovqattarkibidaoqsillar, temirmoddasi, V guruhgakiruvchivitaminlaryetarlimiqdordabo‘lishizarur. Eritrositlarningasosiyvazifasiorganinzmningbarchahujayralarinikislorodbilanta’minlashdaniborat.Ulartarkibidagigemoglobino‘pkalardankislorodnio‘zigabiriktiribhujayralargayetkazadi, ulardamoddalaralmashinuvinatijasidahosilbo‘lgankarbonatangidridniyanao‘zigabiriktiribo‘pkalargaolibboradi.

Eritrositlarningsonivaulartarkibidagigemoglobinmiqdoriningkamayishi kamqonlik (anemiya) kasalligi deb ataladi. Bu kasalligningoldiniolishuchunovqattarkibidaoqsil, temirmoddalari, vitaminlaryetarlimiqdordabo‘lishi, jismoniymashqlarbilanmuntazamshug‘ullanish, nafasoladiganhavoningtozabo‘lishikabilarkattaahamiyatgaega.

Leykositlar

Leykositlar (oqqontanachalari) – yadroliqonhujayralaribo‘lib, yadrosiningshakligavabo‘yalishigaqarabuchturga: monositlar-biryadroliyirikleykositlarlimfositlar-biryadroli, lekinmonositlardanbirozmaydaroq; donadorleykositlar, ya’nigranulositlargabo‘linadi. Leykositlarsoniningko‘payishileykositoz, kamayishileykopeniya deb ataladi. Leykositlarsuyaklarningko‘mikqismidavataloqda (limfositlar) hosilbo‘ladi.

Leykositlarningasosiyvazifasiorganizmniyuqumlikasalliklardanhimoyaqilishdir.Ularorganizmgakirganmikroblarniyutib, eritibyuboradi.Bu hodisafagositoz deb ataladi.Leykositlarningbuxossasiniatoqlirusolimi I.I. Mechnikovaniqlagan.Odamyuqumlikasalliklarbilankasallangandaleykositlarningsoniko‘payib, 1mm3 qonda 10 20 minggayetadivaundan ham ortishimumkin. Odamuzoqvaqtdavomidakamvasifatsizovqatlansa, birnecha kun, haftadavomidaog‘irmehnatdancharchasa, surunkaliuzoqdavometuvchikasalliklardaleykositlarsonikamayadi. Bu esaorganizmnihoyatdakuchsizlanganligidandalolatberadi.

Trombositlar

Trombositlar (qonplastinkalari) – suyaklarningko’mikqismidavataloqdahosilbo’ladi. Yadrosibo’lmaydi.Past tabaqaliumurtqalihayvonlartrombositlarningyadrosibo’ladi. 1mm3 qonda 300-400 mingdonatrombositbo’ladi. Ularleykositlargao’xshab 2-5 kunyashaydi. Trombositlarningasosiyvazifasiqonningivishinita’minlashdaniborat.Ularningsonikamaygandaqonningivishxossasibuziladi.Bundayodamningjarohatlanishijudaxavfli, chunkiqonoqishinito’xtatishqiyinbo’ladi.Salginaurilish, turtilishnatijasidabadandanko’karish (qonquyilishi) yuzagakeladi, o’z-o’zidanburundanqonkelishimumkin.Shuninguchuntrombositikamayganodamharxilshikastlanishlardansaqlanishizarur.Trombosittarkibida serotonin moddasibo’lib, u qontomirlarinitoraytirishvaqonketganvaqtdauningivishinitezlashtirishxossasigaega.

Qontomirlarkatta-kichikshakldaginaylartizimidantuzilganbo’lib, qonnibarchaa’zovato’qimalargayetkazibberishvaqonnifaqatqontomirlardaoqishinita’minlaydi. Qontomirlargaarteriyalar, arteriolalar, qonkapillyarlari(gemokapillyarlar), venullalar, venalarvaarteriolavenullaranastomozlarkiradi.
Tomirlardevoriningtuzilishi.Kapillyarlardantashqariboshqaqontomirlariningdevoribirxilqavatlardaniboratbo’ladi.Ammo, ular ham birbiridanbirnechaxilxususiyatlaribilanfarqlanadi.Tomirlardevoriqavatlari:
Ichki – tunica intima;
O’rta – tunica media;
Tashqi – tunica externaseu adventitia.