Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

1. Talabalar mustaqil ishlarini tashkil etish turlari va shakllari 

 

Talabalarda  mustaqil,  foydali  fikrlashi  va    ijodiy  faoliyatni  paydo  qiluvchi  har 

qanday  mashg’ulot  turi    mustaqil  ta’lim  bilan  bog'liqdir.    Keng  ma'noda,  mustaqil 

ta’lim  deganda  o'qituvchi  bilan  aloqada  va  uning  yo'qligida,  sinfda  va  undan 

tashqarida talabalarning mustaqil faoliyati yaxlitligi tushuniladi. 

O'qituvchining  to'g'ridan-to'g'ri  aralashuvisiz  yoki  maxsus  o'quv  materiallari 

orqali talabalarning o'qituvchi tomonidan  bilvosita nazoratini ko’zda tutuvchi ta'lim 

faoliyat  turi.  O'qituvchi  yoki  darslik  tomonidan  o'quv  dasturlari  o'rnatish  orqali 

o'quvchini  birinchi  navbatda individual ish bilan  ta'minlashni nazarda  tutuvchi o'quv 

jarayonining  ajralmas  elementi  hisoblanadi.  Mustaqil  ta’lim  auditoriyadan  tashqari 

vaqtda (laboratoriyada, uyda) va dars vaqtida og'zaki yoki yozma tarzda olib borilishi 

mumkin.  Mustaqil  ta’lim  individual,  juftlikda  yoki  jamoaviy  bo'lishi  mumkin. 

Mustaqil ta’lim uchun o'quv materiallari, o'qituvchining aloqasi yo'qligini qoplash va 

---

610 

 

ular  orqali  boshqarishni  ta’minlash  maqsadida  uslubiy  tarzda  tashkil  etiladi. 

Talabalarning  mustaqil  ta’lim  vazifalar  majmui  individual  tanlash  va  o'quv 

maqsadlariga  erishish  uchun  zarur  bo'lgan  materiallar  hajmining  aniqlash 

imkoniyatini ta'minlashi kerak. Mustaqil ta’lim uchun mo'ljallangan vazifalar, faol va 

ijodiy xarakterda bo'lishi, mustaqil qarorlar izlashda rag'batlantirilishi kerak. Mustaqil 

ta’lim  texnikasini    o'zlashtirish  mustaqil  ta’lim  ko'nikmalarini  rivojlantirishning 

majburiy sharti hisoblanadi.  

Mustaqil ta’lim quyidagicha amalga oshirilishi mumkin: 

- bevosita auditoriya mashg’ulotlari jarayonida - ma'ruzalarda, amaliy va seminar 

mashg’ulotlarida,  nazorat va laboratoriya ishlari va hokazolarda bajarilishi mumkin. 

-  auditoriya  tashqarisida  o'qituvchi  bilan  aloqada  -  ta'lim  masalalari  bo'yicha 

konsultatsiyalarda,  ijodiy  aloqalar  jarayonida,  individual  vazifalarni  bajarish  va  shu 

kabilarda.  

-  kutubxonada,  uyda,  talabalar  turar  joyida,  kafedrada  va  boshqa  a  talabalar 

ta'lim va ijodiy vazifalarni bajarishi mumkin bo’lgan joylarda. 

Talaba  mustaqil  ta’limining  maqsadi  -  birinchi  navbatda  ongli  va  mustaqil 

ravishda  o’quv  materiali  bilan,  so’ng    ilmiy  material  bilan  ishlash,  o'z-o'zini  tashkil 

etish  va  o'z-o'zini  tarbiyalashda  kelajakda  doimiy  tarzda  professional  malakani 

oshirish qobiliyatiga asos solish. 

Mustaqil ta’lim o'quv jarayonida ikki xil bo'ladi: 

Auditoriyada  mustaqil  ta’lim  -bevosita  o'qituvchi  ko'rsatmalariga  va  uning 

nazorati ostida dars jarayonida  amalga oshiriladi; 

Auditoriyadan  tashqari  mustaqil  ta’lim-  o'qituvchining  bevosita  ishtirokisiz 

uning topshirig'iga binoan talaba tomonidan amalga oshiriladi. 

Talabalarning  auditoriya  va  auditoriyadan  tashqari  bo’lgan  mustaqil  ta’lim 

mazmuni  tavsiya  etilgan    o’quv  dasturida  tavsiya  etilgan  o'quv  topshiriqlariga 

muvofiq belgilanadi. 

Mustaqil ta’lim talabalarga quyidagilarga yordam beradi: 

1) bilimlarni egallashga: 

- Matnni (va hokazo darslik, manba, qo'shimcha adabiyot,) o'qish; 

-  Matn  rejasini  tuzish,  matn,  matn  tuzilmasining  grafik  tasviri,  matnni 

konspektlashtirish va boshqalar; 

- spravochnik  va lug’atlar bilan ishlash; 

- Normativ-huquqiy hujjatlar bilan tanishish; 

- O’quv-uslubiy va ilmiy-tadqiqot ishlari; 

- Kompyuter texnikalari va internetdan foydalanish. 

2) bilimlarni tizimlashtirish va mustahkamlash: 

- Ma’ruza konspektlar bilan ishlash; 

-Matnlarni  qayta  ishlah,  darslikning  o’quv  materiali,  birlamchi  manba, 

qo’shimcha adabiyot, audio va video yozuvlar ustida qayta ishlash; 

- Rejaga tayyorgarlik; 

- O'quv materiallarini tizimlashtirishda jadvallar tuzish; 

---

611 

 

- Nazorat savollari uchun javoblar tayyorlash; 

- Ish daftarini to'ldirish; 

- Matnni analitik ishlash; 

-  Seminar  (konferentsiyalar,  davra  suhbatlari,  va  hokazo)  chiqishlar    va 

gapirishda multimedia taqdimotlar, hisobotlar tayyorlash; 

- referat tayyorlash; 

- Mavzuga doir krossvord va jumboq(rebus) ishlab chiqish; 

- Test ishlab chiqish va hokazo;. 

3) Mahorat(qobiliyatlar)ni shakllantirish: 

- Vaziyatli muammolar  va mashqlarni na’munaga qarab yyechish; 

- Hisob-kitoblar (grafik va hisob-kitob ishlari)ni bajaring; 

- Professional keyslar va ko’p variantli masalalarni yyechish; 

- Nazorat ishi uchun tayyorgarlik; 

- Test sinovlari uchun tayyorgarlik; 

- Ish o'yinlari uchun tayyorgarlik; 

-Professional 

faoliyatning 

turli 

komponentlarini 

loyihalashtirish 

va 

modellashtirish 

- Tajriba-eksperimental ishlar; 

- Audio va video texnikalardan foydalanib professional mahoratning tahlili. 

Mustaqil  ta’lim  maqsadi,  hajmi,  murakkablik  darajasi,  mavzuning  aniqligi  va 

talabalarning qobiliyati darajasiga ko’ra  individual yoki guruhlarda amalga oshirilishi 

mumkin. 

Talabalarning mustaqil ta’lim natijalarini nazorat qilish auditoriya mashg'ulotlari 

va auditoriyadan tashqari  mustaqil ta’limiga  ajratilgan vaqt oralig’ida yozma, og'zaki 

yoki aralash shaklida amalga oshirilishi lozim. 

Talabalarning  mustaqil  ta’lim  shakllari  maqsad,  xarakter,  o’quv,  o'quv  rejasi 

tomonidan  belgilangan  soat  hajmiga  qarab  farq  qilishi  mumkin:  ma'ruza,  seminar, 

amaliy  va  laboratoriya  ishlari  uchun  tayyorgarlik;  o’quv  qo'llanmalarni  o'rganish; 

konspektlashtirish    va  hujjatlar  to'plamlarini  o'rganish;  mavzular  va  muammolarni 

kurs  dasturi  doirasida    o’rganish;  mavzuga  oid  hisobotlar,  referatlar  yozish  va 

muammoli mavzularga  esse yozish; monografiya va alohida boblarni va maqolalarni 

annotatsiyalash;  tadqiqot  va  ijodiy  vazifalarni  bajarish;  nazorat  va  laboratoriya 

ishlarini yozish.