Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

MASTER VA KOMANDIR 

AQSH mudofaa kuchlari o’zining yetakchilari va rahbarlik mashg’ulotlari bilan 

keng mashhur. Va haqiqatda shunday. Bu mudofaa birliklari, jamoalari va guruhlari 

duch kelayotgan holat turlarida muhim va ularda kuchli yetakchilari mavjud bo’lib, 

buyruqni  oladigan  va  holatni  tushunib  nima  qilishlari  mumkinligini  biladigan 

yetakchilari  mavjud.  Ammo  qanday  va  qayerda  rahbarlik  uslubi  ta’sir  ko’rsatadi? 

Bunday  turdagi  holatlarning  tabiatiga  ko’ra  kutilgan  va  qabul  qilinganki,  harbiy 

rahbarlar qattiqo’l, hissiyotsiz va qattiq bo’lishlari zarurmi? 

Otasi harbiy dengiz floti kapitani bo’lgan, Holli Graf, harbiy dengiz kzuizerida 

kommandir  bo’lgan  birinchi  ayol  bo’lib,  Konnektikutda  yuqori  maktab  o’quvchilik 

paytidan buyon bu haqida orzu qilib kelar edi. 1985-yilda AQSH Harbiy Dengiz Floti 

Akademiyasini bitirish paytida uning yuqori rahbarlik qobilyati borligini hamkasblari 

tushunib  yetishdi.  Uning  topshiriqlari  aniq  belgilangan-sayohat  kemasida  vayron 

qilish  talabi,  fregat,  va  vayron  qiluvchida  Pentagonning  qirg’oqdagi  vazifalarida  va 

Villanova  Universitetida  harbiy  instructor  vazifalarini  bajardi.  Shunga  qaramay 

Grafning  “uning  yomon  tarafi  unga  USS  Curtis  Wilbur  vayron  qiluvchisida  ijrochi 

ofitser  yoki  buyruq  bo’lishda  ikkinchi  mansabini  berilganida  boshlandi.”  Bir  shaxs 

(Hozir  nafaqaga  chiqqan)  aytadiki  uning  Curtis  Wilburdagi  safari  “hayotidagi  eng 

yomoni edi”. Grafning doimiy jamoani so’kishi uni shikoyat qilishga undadi, ammo 

hech nima qilinmadi. Bir necha yillardan so’ng, Graf AQSHning dengiz floti tarixida 

birinchi vayronkor  USS  Winston  Chuechillning  ayol  komandiri bo’ldi.  Dengiz  floti 

---

601 

 

kapitani  Churchill  kemasidagi  vaqtini  “uning  karyerasida  eng  g’alati  200  dan  ko’p 

kemalarga  safarlar  bo’ldi.  Ruhiy  holatlari  har  qanday  kemada  duch  keladigan  eng 

past  holatda  edi.”  U  Grafga  jamoadan  va  kichik  ofitserlardan  nimani 

eshitayotganligini  aytishga  harakat  qildi,  ammo  Graf  uni  to’xtatdi  va  bu  haqida 

eshitishni  xohlamasligini  aytdi.  So’ng,  bir  kecha  Grafning  karyerasidagi  g’amgin 

holatni boshladi.  

2003-yil 

Iroq 

urushining 

arafasida, 

Churchill 

Sitsiliyaning 

portidan 

ogohlantirmay,  9000  tonnalik  kema  larzaga  kelib  portning  atrofini  tozalab  tashladi. 

511  fut  uzunligidagi  kema  oqim  bo’yicha  suzib  ketganiga  uzoq  bo’lmagan  edi. 

Komandir Graf qo’riqchi navigatorni turtdi va uni chetga surib yuborib baqirdi “Sen 

x___x  mening  kemani  bunday  holatda  boshqardingmi?”  Tartibsizlik  va  baqir 

chaqirning  o’rtasida  dengiz  floti  ruhoniysi  aytdi  “keyingi  eshitilayotgan  ovoz 

yomonroq  edi.”  Churchill  kemasining  matroslari  ularning  kemalari  tartibsiz  suzib 

ketganidan Grafning karyerasi batamom tugadi deya gumon qildilar va mamnuniyat 

bilan  qo’shiq  aytishni  boshladlar  “Ding  Dong  jodugar  o’ldi!”  U  eshitayotganiga 

ishonmayotga edi. Hatto bugun ham ruhoniy bu yomon holatni tushunmayotgan edi, 

AQSH dengizchilari ochiqlik bilan kapitanlarini so’kayotgan edi yoki o’sha kapitan 

haqiqatda bunday haqoratlarga arzir edi. Ammo o’sh hodisa uning karyerasiga yakun 

yasamadi. 

Grafning  keyingi  kapitan  sifatida  boshqaruvi  boshqariluvchi  reaktiv-kreyzer 

USS Cowpensda bo’lib bu uning uchun eng so’nggisi edi. Deyarli ikki yildan  so’ng 

jamoasiga  “shafqatsizlik  va  zolimona”  munosabat  ko’rsatgani  uchunu  vazifasidan 

2010-yil  yanvarda  ozod  etildi. Dengiz xarbiy  floti  inspektor  generalining  hisobotida 

“Vakolatda  bo’lgan  shaxslar  qo’l  ostidagilarga  zolimlik  va  injiqlik  bilan  ziyon 

yetkazishlari  ta’qiqlangan.”  Ammo  Graf  shunday  qildi  “xo’rlash,  haqorat  qilish, 

ochiqdan ochiq yerga urish va og’zaki hujum orqali…Cowpensda buyruqni bajargan 

dengizchilar  qo’pol  til  va  tahqirlashga  uchradilar…uning  vazifalarini  esa  arang 

bajardilar.”