boshqaruvning alohida elementlariga qaratmay, elementlar natijasi boshqaruv samaradorligi
289
Boshqaruvda tizimli yondashuv avvalo boshqaruv ob’ekti murakkab ijtimoiy-
iqtisodiy, uzgaruvchan tizim, ichki tartib va o’zaro aloqaga bir butun yaxlitlikni tashkil
etuvchi unsurlar yigindisi sifatida urganilishini ifodalaydi. Tizim yondashuvi
boshqariladigan ob’ektning barcha tarkibiy kismlari uzviy amal qilishini ta’minlaydi, bir
tomonlama yondashuvni inkor etadi, tizimning turli unsurlari o’rtasida nomutanosiblik va
karama - karshiliklarni bartaraf etishga yordam beradi va shu sababli fakat boshqaruv
ob’ektiga nisbatan emas, balki boshqaruvning uziga nisbatan xam amalga oshirilishi kerak.
Murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizimni o’rganish jarayonida boshqaruvda tizimli
yondashuv mohiyati asosan quyidagilardan iborat:
- boshqaruv maqsadlarini yaratish;
- quyilgan maqsadlarni amalga oshirishdan eng kam xarajat kilib, eng katta samaraga
ega bulish;
- maqsad, usul va va ularga erishish vositalariga mikdoran baho berish va faoliyatning
rejalashtirilgan natijalariga ega bulishning barcha imkoniyatlarini baholash. Har bir
murakkab tizim yirik tizim unsuri sifatida urganiladi, uning bu yirik tizim boshqa
unsurlari bilan o’zaro ta’siri va aloqasi tahlil etiladi. Nisbatan mustakil (aloxida)
tizim urganilganda uni unsurlar kuyi tartibdagi kichik tizimga ajratiladi xamda bu
unsurlarning o’zaro aloqa va ta’siri ta’kik kilinadi. Masalan, agar milliy xo’jalikni
urganiladigan bulsa, u bir tomondan yirik tizim sifatida, boshqa tomondan milliy
xo’jalik tarmoklari unsurlari (sanoat, qishloq xo’jaligi, transport, kurilish va x.k.)
yigindisi sifatida tahlil kilinishi mumkin. Sanoat milliy xo’jalik tizimining unsuri
sifatida xdmda kichik tarmoklar, soxalar, ishlab chiqarish birlashmalari, korxonalar
birikmasi sifatida, korxona esa xam assosaqiya, akqiyadorlik jamiyatlari, firma,
birlashmalar unsuri sifatida, xam qex, bulinma, brigadalar majmui sifatida o’rganish
mumkin.
Boshqaruvda tizimli yondashuv ko’plab muammolarni samarali xal etish uchun asos
bulib xizmat qiladi. Uni qo’llash maqsadlarni anik bayon qilish, vazifalar kulami va
bajarilishi lozim bo’lgan ish xususiyatlari haqida tasavvurga ega bulish, tizim doirasida
buysunush tartibini urnatish, qaror qabul qilish va uni bajarish borasida majburiyat va
javobgarlikni taqsimlash imkonini beradi.
290
Tizimli yondashuvning asosiy vazifasi butun tizim amal qilish samaradorligini
oshirishdan iboratdir.
Tizimli yondashuvni qo’llash umuman vaziyatga bauo berish barcha uolat va
okibatlarni uisobga olgan uolda boshqaruv qarorlari qabul kiluvchi uar bir raubar uchun
zarurdir. Boshqaruvda tizimli yondashuvni qo’llash raubardan mantikiy fikr yuritishni ya’ni,
uar bir qarorga kelish va asoslash jarayonida tizimning umumiy maqsadini aniklash va
barcha kichik tizimlar faoliyatini bu maqsadga erishishga yunaltirishni talab etadi. Bunda
uar bir tizim undan yirikrok tizimning tarkibiy kismi sifatida urganiladi, uni
rivojlantirishning umumiy maqsadi ushbu yirik tizim rivojlanishi maqsadi bilan
muvofiklashtiriladi.
Tizimli yondashuvda vazifalar tashkilotga moslashtirilmaydi, aksincha tashkilot
quyilgan maqsadlar va ularni ual etish usullariga muvofik holda tashkil etiladi yoki qayta
tuziladi.
Kibernetika va unga bog’liq ravishda maqsadlarni va boshqaruv qarorlarini aniklash,
ishlab chiqarish, tekshirish, tadbik etish, matematik usul va kompyuterni qo’llash tizimli
yondashuvning muuim unsurlaridan biriga aylanib koldi. Model suzlar vositasida,
formulalar yordamida bayon kilinishi, chizma bilan ifodalanishi, kompyuter yordamida
tizimni amalda tushunish, yangi, ilgari noma’lum bo’lgan uakikatni topishga yunaltiriladi.
Bilimlarning hozirgi darajasi murakkab tizim bo’lgan iqtisodiyotni boshqarishda
chizikli va dinamik dasturlash, yoppasiga xizmat ko’rsatish, uyinlar nazariyasini qo’llash,
statistik ma’lumotlarni o’rganish jarayonida uar tomonlama korrelyaqiya usulidan
foydalanish imkonini beradi.
Tizimli
yondashuvning
kompyuterlarni
qo’llash
natijasida
rivojlanishi
ma’lumotlarning aniklashtirilgan, kengaygan bazasidan samarali foydalanish imkonini
beradi va uz navbatida axborot yigish va uni qayta ishlashni talab etadi. Iqtisodiyot tarkibi
o’zgarishi haqida ilmiy asoslangan, anik axborotga ega bulmay turib, uning samaradorligini
oshirish yullarini aniklab bulmaydi.
Shunday qilib, respublika iqtisodiyotiga o’zaro bog’liq jarayonlar tizimi sifatida
qarash mumkin. qandaydir bir jarayon. Kompleksli yondoshish tahlil qilishda tashkilotning
ham ichki ham tashqi muhit hisobga olishni ko’zda tutadi. Bu bildiradiki,kompleks tahlilda
faqat ichki omillaringina emas, shu bilan tashqi omillarni ham hisobga olish kerakligini
bildiradi; iqtisodiy, geosiyosat, ijtimoiy, demografik, ekologik va boshqalar. Boshqarish
tizimining axborot ta’minotining funkqional aloqalarini o’rganish uchun integraqiyalash
yondoshishidan foydalaniladi, uning mohiyati shundaki, izlanish ham vertikal
bo’yicha(boshqarish tizimining alohida elementlari o’rtasida)ham gorizontal bo’yicha
(mahsulotning hayotiyliklining barcha stadiyalarida) amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
