|
3-chizma. Mehnat resurslarini boshqarish chizmasi
“Hozirgi vaqtda bir qator yetakchi tahlil va ekspertlik markazlari global moliyaviy
inqiroz holatini va uning yuz berishi mumkin bo‘lgan oqibatlariga doir materiallarni
o‘rganish va umumlashtirish natijasida quyidagi xulosalarga kelmoqda.
Birinchidan, moliya-bank tizimidagi inqiroz jarayonlari deyarli butun dunyoni
qamrab olayotgani, regsessiya va iqtisodiy pasayishning muqarrarligi, investitsiyaviy
faollik ko‘lamining cheklanishi, talab va xalqaro savdo hajmining kamayishi, shuningdek,
jahonning ko‘plab mamlakatlariga ta’sir ko‘rsatadigan jiddiy ijtimoiy talafotlar sodir
bo‘lishi mumkinligi o‘z tasdig‘ini topmoqda.
Ikkinchidan, avj olib borayotgan global moliyaviy inqiroz jahon moliya-bank
tizimida jiddiy nuqsonlar mavjudligi va ushbu tizimni tubdan isloh qilish zarurligini
ko‘rsatdi. Ayni vaqtda bu inqiroz asosan o‘z korporativ manfaatlarini ko‘zlab ish yuritib
kelgan, kredit va qimmatbaho qog‘ozlar bozorlarida turli spekulyativ amaliyotlarga berilib
ketgan banklar faoliyati ustidan etarli darajada nazorat yo’qligini ham tasdiqladi.
Uchinchidan, moliyaviy-iqtisodiy inqirozning har qaysi davlatdagi miqyosi, ko‘lami
va oqibatlari qanday bo‘lishi ko‘p jihatdan bir qancha omillardan kelib chiqadi. Ya’ni, bu
avvalo, ana shu davlatning moliya-valyuta tizimi nechog‘liq mustahkam ekaniga, milliy
kredit institutlarining qay darajada kapitallashuvi va likvidligi (to‘lov imkoniga), ularning
chet el va korporativ bank tuzilmalariga qanchalik qaram ekaniga, shuningdek, oltin-
valyuta zaxirasining hajmi, xorijiy kreditlarni qaytarish qobiliyati va pirovard natijada —
mamlakat iqtisodiyotining barqarorlik, diversifikatsiya va raqobatga bardoshlik darajasiga
bog‘liq.
To‘rtinchidan, jahon moliyaviy inqirozidan imkon qadar tez chiqish, uning
oqibatlarini engillashtirish ko‘p jihatdan har qaysi davlat doirasida va umuman, dunyo
hamjamiyati miqyosida qabul qilinayotgan chora-tadbirlarning qanchalik samaradorligiga,
ularning bir-biri bilan uyg‘unligiga bog‘liq”
Moddiy ne’matlar ishlab chiqarish va
xizmatlar ko‘rsatish ikkita zarur tarkibiy qismdan: bir tomondan, moddiy resurslar (xom
ashyo, asbob-uskunalar va hokazo)dan va ikkinchi tomondan, inson resurslaridan, ya’ni
kasb malakalari va bilimlariga ega bo‘lgan xodimlardan iborat. Boshqacharoq qilib
aytganda, mamlakat aholisining bir qismi bo‘lgan inson resurslari moddiy resurslar bilan
518
bir qatorda iqtisodiy rivojlanish omili sifatida ham namoyon bo‘ladi. Biroq bu omillar o‘z
xususiyatlariga qarab bir-birlaridan muhim belgilari bilan farqlanadi.
Iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan islohiy o‘zgarishlar davrida hamma narsalarni
inson ehtiyojlari va taqdiri bilan muvofiqlashtirish muhimdir.
Mehnat resurslari mamalakat aholisining o‘z psixofiziologik va aqliy sifatlari bilan
moddiy ne’matlar ishlab chiqarishga yoki xizmatlar ko‘rsatishga qodir bo‘lgan qismidan
iboratdir.
Mehnat resurslari deb, o‘zining aqliy va jismoniy mehnati bilan ijtimoiy ishlab
chiqarishda ishtirok etadigan mehnatga qobiliyatli kishilar to‘plamiga aytiladi.
Bu ta’rifdan shu narsa kelib chiqadiki, mehnat resurslari o‘ziga iqtisodiyotda mehnat
bilan band bo‘lgan kishilarni ham, mehnat bilan band bo‘lmasa ham mehnat qilishlari
mumkin bo‘lgan kishilarni xam qamrab oladi. Boshqacha aytganda, mehnat resurslari
haqiqiy (real) va potentsial xodimlardir.
Ma’naviy rivojlanish darajasi deganda umumta’lim va kasbiy bilimlar hamda
ko‘nikmalar, shaxsiy hususiyatlar tushuniladi. Bu xususiyatlar insonning tanlagan faoliyat
sohasida muvaffaqiyatli ishlashi uchun zarur shart hisoblanadi.
Insonning har ikkala sifati bo‘lgan jismoniy va ma’naviy rivoji tasvirlarining
ahamiyati iqtisodiyotning rivojlanib borishiga qarab doimiy holda o‘zgarib boradi. Bu hol,
o‘z navbatda mehnat sohasidagi mavjud jahon tamoyilini to‘liq aks ettiradi, iqtisodiyotda
va umuman, jamiyatda tez va chuqur o‘zgarishlar bo‘lib turgan davrlarda kishilarning
jismoniy va ma’naviy fazilatlari roli ayniqsa ortadi.
Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, real hayotda ko‘pgina "imtiyozli pensionerlar" avvalgi
kasblarida yoki boshqa ishlarda o‘z ishlarini davom ettirmoqdalar, shuning uchun ham
ular mehnat resurslari tarkibida qoladilar. Ishlamayotgan pensionerlar esa mehnat
resurslarining tarkibidan chiqariladi.
Rivojlangan mamlakatlarda allaqachon "iqtisodiy jihatdan faol aholi" tushunchasi
qaror topgan. Halqaro standartlarga muvofiq ularga mehnat bilan band aholi va ish
qidirayotgan ishsizlar kiradi. Shuningdek, "fuqorolik jihatidan iqtisodiy faol aholi"
tushunchasi ham tarqalgan bo‘lib, ynga harbiy xizmatchilar kiritilmaydi.
Shunday qilib, "mehnat resurslari" o‘zining mazmuniga ko‘ra, "iqtisodiy faol aholi"
tushunchasidan kengroqdir. Iqtisodiy faol aholidan tashqari mehnat resurslari yana
mehnatga layoqatli yoshdagi o‘quvchilarni ham, shuningdek, ana shu yoshdagi uy
bekalari va mamlakatning qolgan barcha aholisini, ya’ni ishsiz bo‘lmasa ham, qandaydir
sabablarga ko‘ra, mamlakat xo‘jaligida ish bilan band bo‘lmagan aholini ham o‘z ichiga
oladi.
Mavjud adabiyotlarda "ish kuchi" tushunchasi ko‘p ishlatilsada, uning chegarasi aniq
belgilanmagan. Ba’zan ish kuchi deganda ham haqiqiy xodimlar, ham potentsial xodimlar,
ya’ni amalda o‘sha "mehnat resurslari"ning o‘zi tushuniladi. Ko‘pincha bu tushuncha tor
ma’noda ~ xodimlarning umumiy sonini anglatadi.
Bunga sabab shu bo‘lganki, ko‘pgina mualliflar mehnat bozoridagi vaziyatga baho
berar ekanlar, "ish kuchiga bo‘lgan talab”, “ish kuchini taklifi" degan tushunchalardan
ham foydalanadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
