O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti “Geologiya qidiruv” fаkultеti “Nеft va gazni qayta ishlash ob’ektlari” kаfеdrаsi «korroziyadan himoya qilish»

15.7. Қалай ва қўрғошин қопламалари
Пўлат билан контактлашганда қалай катод вазифасини бажаради, чунки унинг потенциали темирга нисбатан мусбатлироқ қийматга эга. Бироқ қалай органик кислоталар муҳитида комплекс бирикмалар ҳосил қилади ва унинг потенциали электр манфийроқ бўлиб қолади. Бундай муҳитларда қалай анод бўлиб ҳисобланади. Қалай қопламалари озиқ-овқат саноати жиҳозлари тайёрлашда, электрон аппаратураларнинг печатли платаларини ясашда ишлатилади.
Ишлаб чиқариладиган қалайнинг 50% оқ жест тайёрлаш учун сарфланади. Коррозион бардошлиликни ошириш мақсадида қалайли қопламаларнинг сирти эритилади. Ялтироқ қалайлаш – металл буюмларнинг сиртини юпқа ялтироқ қалай қатлами билан қоплашдир. Ғоваклиги ва коррозиябардошлиги бўйича улар хира қопламалардан қолишмайди, юқори қаттиқликка эга.
Қалайлаш учун кислотали ва ишқорли электролитлар қўлланилади. Кислотали электролитлар таркиби бўйича оддий, уй ҳароратида ишлатилиши жиҳатидан қулайдир. Улар кўпинча оддий конфигурацияли деталларни қоплаш учун қўлланилади. Қалай билан қоплаш учун ишлатиладиган электролитларнинг такиби (г/л): SnSO₄ — 20–25; H₂SO₄ — 50–100; ОС-20 препарати — 2–5. Ҳарорат 15–30°С, ток зичлиги — 100–200 А/м².
Мураккаб деталларни қалай билан қоплаш учун ишлатиладиган ишқорли электролитларнинг таркиби (г/л): Na₂Sn(OH)₆ — 45–90; NaOH_эркин — 7–17; CH₃COONa — 15. Ҳарорат 60–80°С, ток зичлиги — 50–200 А/м².
Қўрғошин сулфат кислота ва унинг бирикмалари муҳитида чидамлидир. Қўрғошин қалай сингари пўлат буюмларни электрокимёвий йўл билан ҳимоялай олмайди. Шунинг учун сулфат ва хром кислоталари ҳамда уларнинг тузлари бўлган муҳитларда қора металлардан тайёрланган деталларни механик ҳимоялаш мақсадида ғовак бўлмаган қалин (300 мкм гача) қўрғошинли қопламалар қўлланилади. Шуни айтиш лозимки, қўрғошин юқори токсинликка (заҳарлилик) эга.
Қўрғошин билан қоплаш учун саноатда борфторводородли ёки фенолсульфонли электролитлар қўлланилади. Сифатли ва чидамли қоплама-лар олиш учун органик қўшимчалар ҳам киритилади. Электролитларнинг таркиби (г/л) 15.2-жадвалда берилган.
15.2-жадвал
Қўрғошин билан қоплаш учун қўлланиладиган электролитларнинг таркиби (г/л)

Борфторводородли	Фенолсульфонли
Pb(BF4)2 — 125–200	Pb(HOC6H4SO3)2 — 170–180
HBF4 — 40–60	HOC6H4SO3Hэркин — 20–25
Дурадгорлик елими — 0,5–1,0	Дурадгорлик елими — 0,4–0,5

Электролиз 15–30°С ҳароратда ва 50–200 А/м² ток зичлигида олиб борилади.