O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ ijtimoiy fanlar

Elat degan tushuncha arabchadan tilimizga kirib kelgan. Elat deganda bir tilda so‘zlashuvchi, o‘ziga xos madaniyati 
mavjud  bo‘lgan  va  ma’lum  hududda  yashaydigan  hamda  muayyan  maqsad  asosida  birlashgan  va  o‘z  tuzilmasiga  ega 
bo‘lgan ijtimoiy-tarixiy birlik tushuniladi. Elat — kishilarningtil, hudud, iqtisodiy va madaniy jihatdan tarixan tarkib topgan 
birligi. Elatga ko‘p jihatdan bir-biriga yaqin qabilalar birlashadi. Qadimda kishilarning elat bo‘lib, bir hududda yashashlari 
ular  orasida  umumiy  manfaatdorlik,  qon-qarindoshlik  his-tuyg‘ularini  kuchaytirgan.  Elatlar,  kuchli  qabilalarning  kuchsiz 
qabilalarni o‘ziga bo‘ysundirishi va ular b-n aralashib ketishi natijasida ham shakllangan. Elat o‘z qiyofasini saqlab qolishi, 
rivojlanib, millat darajasiga ko‘tarilishi uchun o‘z davlatiga ega bo‘lishi kerak. Umumiy manfaatdorlik hissi va uni himoya 
qilish mas’uliyati daklatni vujudga keltirgan. Nisbatan markazlashgan dastlabki davlatlar qadimgi Misr, Bobil, Turonda va 
boshqa joylarda paydo bo‘lgan. Sayyoramizning boshqa joylarida, jumladan, G‘arbiy va SHarqiy Evrupada elatlar o‘rta 
asrlarda  shakllangan.  Dunyoda  bunday  jarayonlar  davom  etayotgan  mamlakatlar  hozir  ham  bor.  SHuning  uchun  bo‘lsa 
kerak, jonli so‘zlashuv tilida millat va elatlar degan iboralar ishlatib turiladi. Ko‘pincha, elat deganda, kamsonli, madaniy-
ma’rifiy, iqtisodiy-siyosiy jihatdan nisbatan kam rivojlangan xalqlarham tushuniladi. 
Sobiq  Ittifoqda  1926  yilda  o‘tkazilgan aholi ro‘yxatida  230  dan  ortiq millat va  elat  yashaydi,  deyilgan 
bo‘lsa, 1959 yilgi aholi ro‘yxatida bu raqam 129 taga tushib qolgan. Demak, 100 dan ortiq elat, asosan, kam sonli 
xalqlar  o‘z  milliy  qiyofalarini  yo‘qotib,  ko‘p  sonli  xalqning  miqdorini  oshirgan.  SHo‘roviy  mafkura  “o‘z 
rivojlanishiga ko‘ra orqada qolgan ko‘pgina elatlar, asosan, kichik elatlar, millatga aylanmasligi ham mumkin. 
Ular vaqt o‘tishi bilan iqtisodiy va madaniy jihatdan  yuksalgan boshqa elat va millatlar bilan yaqindan aloqa 
qilishga o‘tishi natijasida ilg‘or xalqning madaniyati, tilini o‘zlashtiradi va asta-sekin o‘sha millatning tarkibiga 
singib ketadi”, deb uqtirardi. (Bu ko‘chirma O‘zbek Sovet Ensiklopediyasining 13-jildidan keltirildi). Bundan 
ko‘rinadiki, CHor Rossiyasida XVI asrning o‘rtalaridan boshlangan bunday siyosat sho‘ro davrida ham pinhona 
davom ettirildi. SHunisi qiziqki, qaerdaki milliy uyg‘onish yuz berib, milliy mustaqillik talab etilsa, shu xalqni, 
shu xalq rahbarlarini separatizmda ayblash mustamlakachilarga xos usuldir. “Separatizm” lotinchadan olingan 
atama  hisoblanib,  ajralib  chiqishga,  alohida  bo‘lishga  intilish  ma’nosini  bildiradi.  Masalan,  bir  butun 
mamlakatning bir viloyati ajralib chiqishni istasa — bu separatizm bo‘ladi, bu harakatning tepasida turganlarni 
separatchi  -  ayrmachi  deyish  mumkin.  Bunday  intilishlarni  sog‘lom  fikrli  hech  bir  kishi  oqlamaydi  va 
yoqlamaydi.  Bu  mamlakatning  yaxlitligiga  rahna  soladi,  butun  bir  xalqni  parokanda  qiladi.  Lekin  tili,  dini, 
turmush tarzi mutlaqo boshqacha bo‘lgan, o‘z vataniga ega  bir xalqning mustaqillikni istab, hukmron tuzum 
iskanjasidan  ajralib  chiqishi  separatizm  emas,  balki  milliy  davlatchilikni  tiklash  yo‘lidir.  O‘zbekistonning 
mustaqillikka erishishi ana shu tamoyil mazmuniga mos keladi. 
Elat bilan yaqin ma’noda diaspora tushunchasi ham qo‘llaniladi. Diaspora yunoncha diaspora -tarqalish 
ma’nosida bo‘lib, ma’lum bir davlat hududida yashovchi, ammo boshqa bir davlatda o‘z davlat tuzilmasiga ega, 
ma’lum  bir  xalq  millat  vakillarining  yig‘indisi  (masalan  O‘zbekistonda  yashovchi  rus,  ukrain  millatining 
diasporasi). Konstitutsiyaviy huquqda «diaspora» tushunchasidan o‘z vatandoshlariga nisbatan davlat siyosatini 
yuritishda foydalaniladi.