O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

Innovatsion davr bosqichlari bo‟yicha ITTKI ga
xarajatlarning tuzilishi.
145
 
 
№ 
Bosqichlar 
Yakunga nisbatan % 
dagi xarajatlar 
1 
Muammo bo‘yicha ilmiy boshlanish tadqiqoti, fundamental 
tadqiqotlarning mavjud ma‘lumotlari tahlili
3,0 
2 
Innovatsiya g‘oyalarini o‘rganish
1,1 
3 
Laboratoriya eksperimental tadqiqotlari
13,1 
4 
Yangiliklarning loyiha - konstruktorlik ishlab chiqilishi
16,7 
5 
Yangilik kiritish tajribasi namunasining hujjatli va tashkiliy - 
texnologik ta‘minlanishi
ITTKI bosqichlari bo‘yicha o‘rtacha statistik xarajatlar tahlilidan kelib 
chiqishga, yangi namunani ishlab chiqishni hujjatli va tashkiliy-texnologik 
ta‘minlash eng katta ulushni tashkil qiladi. Bu texnik-texnologik yangiliklarning 
o‘sib boruvchi ta‘siri va zamonaviy firmalarning shaxsiy ilmiy boshlanish va 
ITTKIning rivojlangan tarmog‘iga ega bo‘lishga intilishlari haqidagi fikrni yuzaga 
keltiradi. Korxonaning ushbu uchastkasidagi yetarlicha bo‘lmagan faolligi 
xorijdagi yirik sanoat kompaniyalari rahbarligi ta‘minlamaganligidan kelib 
chiqadi. Keyingi o‘n yil ichidagi xorijdagi yirik korporatsiyalar rivojlanishining 
o‘ziga xosligi shundan iboratki, o‘tkazilayotgan ITTKIning hajmi va amaliy 
145
Yo‘ldoshev N.Q. va boshqalar. ―Innovatsion menejment‖. Darslik. T:.TDIU, 2012.

---

236 
ahamiyati bo‘yicha ular nafaqat kichik biznesdan, balki OO‘Yu va akademik 
fandan ham o‘zib ketgan. Yirik firmalar patent va nou-xaularni sotish bo‘yicha 
shubhasiz ustuvorlikka ega, bu quyidagi ma‘lumotlar bilan tasdiqlanadi: 
patentlarning yapon bozorida xorijiy sotuvchilar savdolarining 40%ga yaqiniga 
tegishli ravishda yirik firmalar 39,9 %, akademik va OO‘Yu sektorlari - 11 %, 
kichik va o‘rta biznes - deyarli 10 % ga ega. Sanoat firmalarining innovatsion 
yo‘naltirilganligi ana shunda yaqqol ko‘rinadiki, ITTKIga bozor holatining qisqa 
muddatli o‘zgarishlariga nisbatan kamroq bog‘liq bo‘lgan uzoq muddatli istiqbol 
sifatida qaraladi. Jahonning ko‘pgina sanoat kompaniyalari ITTKIga savdolarning 
4dan 7% gacha summali hajmlarini sarflaydi.
ITTKIdagi tadqiqotlar va ishlab chiqarishlarda davlatning ishtiroki amalda 
pasaygan mamlakatlarda innovatsion faoliyatning rivojlanishi milliy iqtisodiyot 
rivojlanishining nomuqobil varianti bo‘lib ko‘rinadi. Mamlakatimizdagi vaziyat 
akademik sektorning og‘ir holati va OO‘Yu fanining yetarlicha bo‘lmagan 
natijaviyligi bilan yanada murakkablashadi.
Mamlakat bozorida loyihaviy moliyalashtirishni haqiqatda yo‘qligi, aqliy 
mulk bozorining qoniqarsiz holati, texnologiyalar transfertining yo‘lga qo‘yilgan 
amaliyoti yo‘qligi, hamda yangi texnologiyalarning importiga cheklovlar yirik 
kompaniyalarda ITTKIni rivojlantirish vazifasini ilgari suradi. Yaponiya va AQSh 
firmalari uchun ITTKI turlarining nisbiy ahamiyati quyidagi ma‘lumotlar bilan 
ifodalanadi (9.2-jadval). Zamonaviy kompaniyalardagi tadqiqotlar va ishlab 
chiqarishlarni guruhlar bo‘yicha tasniflash mumkin: yangi texnologiyalar 
sohasidagi 
tadqiqotlar, 
mavjud 
mahsulotlarni 
takomillashtirish 
va 
modernizatsiyalash sohasidagi tadqiqotlar, yangi mahsulotlar va ishlab 
chiqarishning yangi usullari o‘zlashtirilishi.
Ishlab chiqarishni yangilash, ishlab chiqrilayotgan mahsulot navlarini 
o‘zgartirish, yangi ishlab chiqarish texnologiyalarini tatbiq etishni turli yo‘llar 
bilan: patentlar, litsenziyalar, nou-xaularni xarid qilish, kompaniya ITTKIning 
fundamental bo‘linmalarida shaxsiy tadqiqotlarni o‘tkazish, yangiliklarni ishlab 

---

237 
chiqish va tijoratlashtirish uchun firma ichidagi venchurli bo‘linmalarni tashkil 
qilish vositasida amalga oshirish mumkin. 
9.2-jadval