O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

16.3.Korxona investitsion faoliyati samaradorligining qiyosiy 
-
 tahliliy 
ko‟rsatkichlari 
 
Korxonalar investstion faoliyati samaradorligini tahlil qilish va uning 
yangilik kiritishlar va investitsion loyihalarni amalga oshirish hisobiga
o‘zgarishini belgilash uchun quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalanish maqsadga 
muvofiq: 
-korxona mulkining daromadning umumiy summasi bo‘yicha hisoblangan
umumiy rentabeliligi va uni o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi; 
-o‘z ichiga ishlab chiqarish zahiralarini oluvchi oborotdan tashqari
aktivlarni daromad bo‘yicha hisoblangan umumiy rentabelliligi va uni htgan yilga 
nisbatan o‘sishi; 
-asosiy mablag‘lar nomoddiy aktivlar va ishlab chiqarish zxiralarining
daromad bo‘yicha hisoblangan umumiy rentabelliligi; 
-korxona mulkning foydaning umumiy summasi asosida hisoblangan 
rentabelliligi, hamda bu ko‘rsatkichni o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi; 
-korxona mulkining sof daromad bo‘yicha hisoblangan rentabelliligi va uni
o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi; 
-o‘z ichiga ishlab chiqarish zahiralarini oluvchi oborotdan tashqari 
aktivlarning rentabelliligi va uni o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi; 
-asosiy mablag‘lar, nomoddiy aktivlar va ishlab chiqarish zahiralarining sof 
daromad bo‘yicha hisoblab chiqilgan rentabelliligi va uni o‘tgan yilga nisbatan 
o‘sishi; 
-korxona mulkining sof foyda bo‘yicha hisoblangan rentabeliligi hamda bu 
ko‘rsakichning o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi; 
-o‘z ichiga ishlab chiqarish zahiralarini oluvchi oborotdan tashqari
aktivlarning sof foyda bo‘yicha hisoblangan rentabelliligi hamda bu 
ko‘rsatkichni o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi; 
-asosiy mablag‘lar, nomoddiy aktivlar va ishlab chiqarish zahiralarining foy 
foyda bo‘yicha hisoblangan rentebelliligi, hamda bu ko‘rsatkichni o‘tgan yilga 
nisbatan o‘sishi; 

---

382 
-jamg‘arma, iste‘mol sotsial soha fondlari, rezerv sarmoyalari va 
dividendlarni to‘lashga yo‘naltirilgan foydaning rentabelligi hamda bu 
ko‘rsatkichni o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi; 
-o‘z ichiga ishlab chiqarish zahiralarini oluvchi oborotdan tashqari
aktivlarning daromadning umumiy summasi asosida hisoblab chiqilgan o‘zini 
o‘zi qoplashi muddati va bu ko‘rastkichni o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishi; 
-o‘z ichiga ishlab chiqarish zahiralarini oluvchi oborotdan tashqari
aktivlarning sof daromad asosida hisoblangan o‘zini o‘zi qoplashi muddati va 
bu ko‘rsatkichni o‘tish yilga nisbatan o‘zgarishi; 
-asosiy mablag‘lar, nomoddiy aktivlar va ishlab chiqarish zahiralarining 
daromadlarning umumiy summasi asosida hisoblangan o‘zini o‘zi qoplashi 
muddati va bu ko‘rsatkichni o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishi; 
-asosiy mablag‘lar, moddiy aktivlar va ishlab chiqarish zahiralarni sof 
daromad asosida hisoblangan o‘zini o‘zi qoplashi muddati va bu ko‘rsatkichni 
o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishi; 
-asosiy mablag‘lar, moddiy aktivlar va ishlab chiqarish zahiralarni sof foyda 
asosida hisoblangan o‘zini o‘zi qoplashi muddati va bu ko‘rsatkichni o‘tgan 
yilga nisbatan o‘zgarishi; 
-ishlab chiqarilgan mahsulotlarning bir so‘miga to‘g‘ri keluvchi uskunalarni 
saqlab turish va foydalanish va ishlab chiqarish inshootlarini saqlab turishga 
xarajatlar va bu ko‘rsatkichni o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishi. 
Sanab o‘tilgan ko‘rsatkichlardan ko‘pchiligini hisoblash uslubiyoti ma‘lum, 
qiyinchiliklar keltirib chiqarishi kerak emas. Ammo bo‘zi bir ko‘rsatkichlar 
bo‘yicha tushuntirishlar berish kerak. 
Yangilik kiritishlar va investitsion loyihalarning korxona investitsion
faoliyati samaradorligiga ta‘sirini tahlil qilish uchun sanab o‘tilgan
ko‘rsatkichlarning faqat bir qismidan foydalanish tavsiya etiladi. Masalan, agar 
investitsiyalar turli yo‘nalishdagi xarakterga ega bo‘lsalar va investitsion 
loyihalar, yangilik kiritishlarni amalga oshirishga, hamda qarz va bog‘liq 
jamiyatlar, boshqa tashkilotlarga, 12 oydan ko‘proq muddatda tashkilotlarga

---

383 
qarzlar berishga va boshqa uzoq muddatli kiritmalarga yo‘naltirilsalar, unda bu 
investitsiyalarning korxona investitsion faoliyati samaradorligiga ta‘sirini 
umumlashtirilgan holda baholash uchun quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir: 
-o‘z ichiga ishlab chiqarish zahiralarini oluvchi oborotdan tashqari 
aktivlarning daromad bo‘yicha hisoblangan umumiy rentabelligi va un o‘tgan
yilga nisbatan o‘sishi; 
-o‘z ichiga ishlab chiqarish zahiralarini oluvchi oborotdan tashqari 
aktivlarning daromad bo‘yicha hisoblangan rentabelliligi va uni o‘tgan yilga 
nisbatan o‘sishi; 
-o‘z ichiga ishlab chiqarish zahiralarini oluvchi oborotdan tashqari 
aktivlarning daromad yoki sof daromad bo‘yicha hisoblangan o‘zini o‘zi qoplash 
muddati va bu ko‘rsatkichini o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishi. 
Ishlab chiqarilgan mahsulot (ishlar, xizmatlar) ning so‘miga to‘g‘ri keluvchi 
uskunalarni saqlab turish va foydalanish va ishlab chiqarish inshootlarini saqlab 
turishga xarajatlar va bu ko‘rsatkichni o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishi. 
Agar investitsiyalar yangilik kiritishlar sarmoyalarni tashkil qiluvchi 
investitsion 
loyihalarni 
amalga 
oshirishga 
yo‘naltirilsalar, 
unda 
bu 
investitsiyalarning korxona investitsion faoliyati samaradorligiga ta‘sirini 
umumlashtirilgan holda baholash uchun quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir:
-asosiy mablag‘lar, nomoddiy aktivlar va ishlab chiqarish zahiralarining 
daromad va sof daromad asosida hisoblangan rentabelliligi va ko‘rsatkichlarni 
o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi; 
-ishlab chiqarish zahiralarini o‘z ichiga oluvchi aborotdan tashqari 
aktivlarning daromad va sof daromad asosida hisoblangan o‘zini o‘zi qoplashi 
muddatlari va bu ko‘rsatgichlarni o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishi. 
Yangilik kiritishlar va innovatsion loyihalar innovatsion samaradorligining 
korxona investitsion faoliyati samaradorligiga ta‘sirini tahlil qilishda 
harakatlarning umumiy summasi va tugallanmagan qurilish bo‘yicha xarajatlar 

---

384 
miqdoridan xarajatlarning yangilik kiritishlar va innovatsion loyihalarni amalga 
oshirish bilan asoslangan qismini chiqarib tashlash zarur.
Korxona 
investitsion 
faoliyati 
samaradorligi 
qiyosiy 
- 
tahliliy 
ko‘rsatkichlarining tavsiya etilgan tizimi yuqorida bayon qilingan uslubiy 
yondashishlarni hisobga olish bilan quyidagi masalalarni yechishga imkon beradi:
-yangilik kiritishlar va investitsion loyihalar samaradorilgining umuman 
korxona investitsion faoliyati samaradorligiga ta‘sirini belgilash; 
-korxona investitsion faoliyati samaradorligini oshirishning ichki rezervlarini 
aniqlash; 
-asosiy texnik – iqtisodiy omillar va soliqqa tortish tizimining korxona 
investitsion faoliyati samaradorligiga ta‘sirini belgilash.