O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti termiz filiali akademik litseyi

Shajara tuzish (geneologik) metodidan odamning normal va kasallik belgi-xususiyatlarining sabablarini o‘rganish maqsadida mumkin qadar ko‘proq avlodlarining nasl-nasabi haqida ma’lumot to‘plash, tahlil qilishda foydalaniladi. Mazkur metod yordamida insonning ko‘pgina belgilari, jumladan, gen kasalliklarining nasldan naslga o‘tish qonuniyatlarini aniqlash mumkin bo‘ladi. Shajara tuzish (geneologik) metodi yordamida odamdagi qobiliyat, iste’dod va boshqa fazilatlarning rivojlanishi irsiy omillarga bog‘liq ekanligi geneologik usul bilan aniqlangan. Masalan, musiqa, matematikaga bo‘lgan iste’dod va qobiliyatlar. Shajara tuzishda o‘ziga xos ramziy belgilardan foydalaniladi.
Autosoma dominant tipida irsiylanish (A—D) - autosomalarda joylashgan dominant genlarga bog‘liq. Masalan: sochning jingalakligi, ko‘z qoraligi, mio- piya, braxidaktiliya, polidaktiliya, rezus 60-rasm. Autosomadagi dominant musbat (R+) qon guruhlari va boshqalar genning irsiylanishi.


Autosoma - retsessiv tipda irsiylanish (A-R) - autosomada joylashgan retsessiv genlarga bog‘liq. Albinizm, chapaqaylik, ko‘k ko‘z, silliq soch, fenilketonuriya, rezus manfiy (Rh-), I0 qon guruhi va boshqalar (61-rasm).
X- xromosomaga birikkan dominant genning irsiylanishi (X-D). Masalan: qandsiz diabet, D vitamini bilan davolanmaydigan raxit, ikkinchi kurak tishi yo‘qligi, tish emali qo‘ng‘ir bo‘lishi va boshqalar.
X- xromosomaga birikkan, retsessiv genning (X-R) irsiylanishi. Masalan: gemofiliya, daltonizm, namozshomko‘rlik (62-rasm).
Y - xromosomaga birikkan genning irsiylanishi. Masalan: gipertrixoz, ixtioz.
Sitoplazmatik irsiylanish - mitoxondriya, xloroplastlar va plazmida genlariga bog‘liq. Misollar: odamlarda ko‘rish nervi atrofiyasi, mitoxondrial sitopatiya va boshqalar. Faqat onadan farzandlarga o‘tadi (o‘g‘illarida ham, qizlarida ham bir xilda kuzatiladi).
Savolqlar:
1. Odamda dominant holda irsiylanadigan belgilar haqida gapirib bering.
2. Odamda retsessiv holda irsiylanadigan belgilar haqida bilasizmi?
3. Geneologik metodni tushuntirib bering.
4. Sitogenetik metodining mohiyatini tushuntiring.
5. Egizaklar metodi qanday maqsadlarda qo‘llaniladi?
6. Immunologik metod haqida gapirib bering.
7. Biokimyoviy metod haqida nimalar bilasiz?