O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent temir yo'l muhandislari instituti

Nazorat savollari

1. 
   Transport energetika, kommunal tizimlaridagi avariya va halokatlar shu jumladan yong’inlarni kelib chiqishini sabalari
   
2. 
   Kimyoviy va radioaktiv xavfli ob’ektlardagi avariyalarni sabalari
   

5- AMALIY MASHG’ULOT
MAVZUSI.
Zamonaviy zararlanish vositalari va ulardan aholini muhofaza qilish
Ishdan maqsad.

1. 
   Zamonaviy zararlanish vositalari tasnifini o’rganish
   
2. 
   Zarasizlantirish turlarini o’rganish
   

Tayanch so’z va iboralar: Dezaktivasiya, degazasiya, dezinfeksiya, raketalar, aviatsiya, artilleriya, o’q otar quro


Zamonaviy zararlanish vositalari qismlari:
- Yetkazib berish vositasi (tashuvchi).
- Qurol-aslaha.
- Boshqaruv vositasi (tizimi).
- ZQQ ning aholi va hududlarga keltiradigan zarariga ko’ra tasnifi:
- Oddiy qirg’in vositalari (OQV).
- Ommaviy qirg’in qurollari (OKQ).
- Yaqin kelajak qurollari (qirg’in vositalari) (YAKQ).
Yetkazib berish vositasi:
- raketalar;
- aviasiya;
- artilleriya;
- o’q otar qurol;
- inson.
Quorol-aslaha;
- oddiy (fugasli, parchalanuvchi, parchalanuvchi-fugasli, yondiruvchi maxsus);
- yadroviy, kimyoviy, biologik;
- o’limga olib kelmaydigan.
Barcha qurol-aslaha 2 guruhga bo’linadi:
1-guruh. Boshqariladigan (turlari - aniq nishonga uruvchi qurol - aniq nishon bo’yicha, nishon - uy).
2-guruh. Boshqariladigan.
Ommaviy qirg’in qurollari:
- Yadroviy
- Biologik (bakteriolbgik).
- Kimyoviy.
Oddiy qirg’in vositalari.
1. Portlovchi moddalarning energiyasidan foydalanishga asoslangan (fugasli; oskolkali; oskolka-fugasli).
Issiqlik energayasidan foydalanishga asoslangan (yondiruvchi aralashma napalm, metallashtarilgan yondiruvchi aralashma - termit, elektron; oq fosfor).
O’limga olib kelmaydigan (agitasion, grafitli, kesuvchi, psixotrop plastik o’qlar).
Ayrim qurol-aslahalarning xususiyatlari:
Hajmiy portlash (vakuum) qurol-aslahalari: gaz, suyuqlik (etilen oksidi va boshq,); yorilganda - germetik bo’lmagan fazo (hajm) bo’ylab gazning bir zumda tarqalishi va sekinlashib (0,1 soniyagacha) portlashi; ichki fazoda - o’ta past bosim (vakuum), tashqi fazoda - haddan ortiq bosim; quvvati oddiy o’q-doriga nisbatan 4-6 marta katta.
Sharchali, ninachali, qurol-aslahalar: o’q-dori ichida sharchalar yoki ninachalar (bir necha milligrammdan bir necha grammgacha) joylashgan.
Kimyoviy qurol - ayrim kimyoviy moddalarning zaharli xususiyatlariga asoslangan.
Tasnifi: nerv-falajli - UX, zarin; teri-yarali - iprit; bo’g’uvchi -fosgen; umumiy zaharli - sinil kislotasi; achishtiruvchi va psixokimyoviy -o’limga olib kelmaydigan.
Biologik qurol - bakterial vositalarga asoslangan (bakteriyalar, viruslar, rakkemsinlar, zamburug’ va ular faoliyatining zaharli mahsulotlari), Kasallik tarqatuvchilar (hasharotlar, kemiruvchilar) orqali yoki o’q-doridagi suspenziya va kukunlar orqali ishlatiladi. Ularning xususiyatlari: bakteriologik vositaning juda kichik miqdori bilan ommaviy kasalliklarning kelib chiqishi; kasallikning yashirin davri; kasallik ta’sirining uzoq muddatligi; germetik berkitilmagan joylarga kira olish qobiliyati.
Shikastlovchi omillari:
- Zarb to’lqini (haddan ortiq katta bosim, yuqori harorat).
- O’q parchalari va o’qlarning shikastlovchi ta’siri.
Yondiruvchi qurol-aslahalarning shikastlovchi ta’siri:
- Yonish (harorat-800-3000 S).
- Zaharli gazlarning ajralib chiqishi.
- Havoning yuqori harorati.
- Kislorod tanqisligi.
Yadroviy qurol-aslahalarning shikastlovchi ta’siri:
1. Zarb to’lqini,
2. Yorug’lik nurlanish.
3. O’tuvchi radiasiya.
4. Radioaktiv zararlanish.
5. Elektromagnit impulsi.
«Elektron»qurol-aslahaning xususiyatlari: oddiy yadroviy, ammo asosiy shikastlovchi omili - o’tuvchi radiasiya - neytronlar (portlash energiyasiniyag 70% gacha). Tirik kuch (odam)larni yo’q qilish uchun foydalaniladi, ammo moddiy boyliklar saqlab qolinadi.
Zamonaviy qirg’in vositalaridan muhofazalanshi tadbirlari majmui:
1. Aholini favqulodda vaziyatlardan muhofazalanishga tayyorlash ( zamonaviy qirg’in vositalarini bilish; ulardan muhofazalana olish, birinchi tibbiy yordamni ko’rsata olish).
2. FVDT rahbarlari tomonidan aholi muhofazasiga doimiy raxbarlikni amalga oshirish.
3. O’z vaqtida va haqqoniy xabar berish va axborot uzatish.
4. Evakuasiya (oldindan o’tkaziladigan, qisman va to’la).
5. Muhofaza vositalari (jamoa va shaxsiy, ro’yxatdagi va qo’l ostidagi)dan mohirona foydalanish,
6. Maxsus tadbirlar (ma’muriy, tibbiy-ma’muriy, epidemiyaga qarshi profilaktik, sanitar-gigienik, davolash-evakuasiya)ni o’tkazish.
1. Avariya-qutqaruv va boshqa kechiktirib bo’lmaydigan ishlarni o’tkazish.
Zamonaviy qirg’in vositalaridan muhofazani tashkil qilishda raqib tomonidan u yoki bu qurolni qo’llash ehtimolligini aniq bilish zarur. Har bir shikastlovchi omildan esa maqsadga muvofiq keladagan usullarni, vositalar va muhofazalanish bo’yicha harakatlarni qidirib topish kerak. Muhofaza uchun ham ro’yhatdagi, ham qo’l ostidagi muhofaza vositalaridan foydalanish lozim. Aholini muhofaza qilishda birinchi tibbiy yordamning o’z vaqtida va to’g’ri ko’rsatilishi ayniqsa muhim ahamiyat kasb etadi.