O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to‘qimachilik va engil sanoat instituti

Tayanch iboralar
To‘qimachilik materialshunosligi, tola, ip, eshilgan mahsulot, gazlama, trikotaj va noto‘qima, konditsion, tabiiy tola, organik va noorganik moddalar, kanop, zig‘ir, kunjut va penka, sizal, manilla.
Nazorat savollari
1.To‘qimachilik materialshunosligi fanining rivojlanishi va ahamiyati nimadan iborat.
2.To‘qimachilik materialshunosligi fanining fundamental fanlar bilan bog‘liqligi.
3.To‘qimachilik materiallarining xalq xo‘jaligida ishlatilishi.


2-MAVZU: TABIIY TOLALARNING OLINISHI, TUZULISHI VA XUSUSIYATI

Ma’ruza mavzusining rejasi:

a) tabiiy tolalar tarkibi va tuzilish xususiyatlari; b) paxta tolasining olinishi, tuzilishi va xusuiyatlari; v) o’simlik poyalaridan olinadigan tolalarning olinishi va xusuiyatlari; g) jun tolasining olinish, tuzilishii va xusuiyatlari; d) tabiiy ipak tolasining olinishi, tuzilishii va xusuiyatlari; y) tosh paxta tolasining olinishi va xusuiyatlari.

Пахта- ғўза деб аталадиган ўсимлик уруғини (чигитни) қоплаб турадиган жуда ингичка толадир. Пахта тўқимачилик саноатининг муҳим хом ашёси ҳисобланади.

Пахта толаси 4 хил ўсимликнинг ботаник туридан олинади.

1. 
   Ўрта толали ғўза.
   
2. 
   Узун толали ғўза.
   
3. 
   Ўтсимон ғўза.
   
4. 
   Дарахтсимон ғўза.
   

Ўрта толали пахта Ўзбекистоннинг барча вилоятларида, узун толали пахта эса фақатгина жанубий вилоятларда қисман миқдорда экилади.
Ўтсимон ва дарахтимон пахта Хитой, Бразилия, Ҳиндистон, Мексика, АҚШ ва бошқа давлатларда экилади.
Бу пахталар толасининг узунлиги, нисбий мустаҳкамлиги, йўғонлиги ва пишиб етилиш муддати билан фарқ қилади.
Ўзбекистонда асосан ўрта толали (98%) ва узун толали (2%) пахта етиштирилади. Уларнинг кўрсаткичлари 3.1-жадвалда берилган.
3.1-жадвал

Т.р	Кўрсаткичлар	Бирлиги	Ўрта толали пахта	Узун толали пахта
1.	Тола узунлиги	mm	25-35	35-50
2.	Чизиқли зичлиги	Mteks	160-220	130-150
3.	Нисбий узилиш кучи	сN/teks	25-30	30-38
4.	Пишиш муддати	Кун	120-150	150-170
5.	Ҳосилдорлиги	Ц/га	30-35	25-30

Жадвалдан кўриниб турибдики, узун толали пахтанинг толаси узун, мустаҳкам ва ҳосилдорлиги кам. Ўрта толали пахта Ўзбекистоннинг ҳамма вилоятларида экилади. Узун толали пахта фақат жанубий вилоятларида қисман экилади.
Ўзбекистонда экиладиган ўрта тола пахтанинг селекцион навларига қуйидагилар киради: Бухоро-6, Бухоро-8, Бухоро-102, Омад, Андижон-36, Султон, С-2610, Наманган-77, Учқўрғон-2 киради. Узун тола пахтанинг селекцион навларига қуйидагилар киради: