O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

16.2. Kichik kompaniyalarni tashkil qilish shakllari
Qoidaga ko‘ra, biz tomonimizdan ko‘rib chiqilayotgan kichik kompaniyalar 
mas’uliyati cheklangan xususiy kompaniyalar shaklida tashkil qilinadi. Mazkur 
tashkiliy-huquqiy shakl jamoat kompaniyalaridan hech qanday farq qilymadi. Ular 
o‘rtasidagi tafovut quyidagilardan iborat: 
-
Xususiy 
kompaniyalar 
uchun 
minimal 
miqdor 
belgilanmaydi; 
jamoat 
kompaniyalari kamida 50000 f.st miqdoridagi ustav kapitalga ega bo‘lishlari kerak, 
shundan kamida 25%i to‘liq to‘langan bo‘lishi shart. Xususiy kompaniya 
o‘lchamiga nisbatan hech qanday yuqori chegara mavjud emas. 
-
Xususiy kompaniyalar o‘z aksiyalarini ko‘chirishni cheklash huquqiga ega 
bo‘ladilar. Kompaniya ustavida direktorga aksiyalarni berishni ro‘yxatdan 
o‘tkazishdan o‘z istagiga ko‘ra voz k
yechish
huquqini beruvchi modda bo‘lishi 

---

207 
mumkin. 
-
Xususiy kompaniyalar har yillik hisobotlarini e’lon qilishlari kerak, ochiq 
aksionerlik jamiyatlari esa ancha boshqacha tarzda hisobotlar topshiradilar. 
-
Xususiy kompaniyalar nomida “limited” so‘zi yoki uning qisqartmasi “Ltd” 
bo‘ladi; mas’uliyati cheklangan hissadorlik kompaniyalari nomi 
“plc” 
qisqartmasini o‘z ichiga olishi kerak. 
Ko‘rinib turibdiki, amaliyotda yagona muhim jihat aksiyalarni topshirishga 
cheklovlarga oid ikkinchi tafovutdir. Kichik kompaniyalar uchun cheklov 
huquqining ta’sirini ikki oxir to‘g‘risidagi kaltak deb nomlash mumkin. 
-
Bir tomondan u ko‘plab Aksionerlar ga kamchilik Aksionerlar ni ishonch 
bo‘lmagan uchinchi shaxslarga aksiyalarni berishdan to‘xtatish imkonini beradi. 
Shu ma’noda nazorat yoki ovoz berish huquqi orqali ta’sir ko‘rsatish ko‘pchilik 
tomonidan ma’qullangan holda amalga oshiriladi. Oilaviy biznesda Aksionerlar
uchun mulkning o‘z oilalaridagi a’zolariga qolishi ahamiyatga ega bo‘ladi. 
-
Boshqa tomondan aksiyalarning salohiyatli xaridorlari aksiyalarni sotishning 
oldini olish huquqiga ega bo‘lsalar, kompaniya aksiyalarini istamasdan xarid 
qiladilar . Tabiiyki, ko‘pincha kapitalning ikkinchi bozorida, shu jumladan, 
London fond birjasida topshirish huquqi cheklangan aksiyalarni sotishga yo‘l 
qo‘yilmaydi. Kichik kompaniyalar uchun mas’uliyati cheklangan xususiy 
kompaniya shaklida bo‘lish biznesni kengaytirish yo‘lidagi to‘siq bo‘lishi mumkin. 
Kichik kompaniyalar mas’uliyati cheklangan xususiy kompaniyalar shaklida 
tashkil qilinishi shart emas, ammo ular hisobotlarni e’lon qilishda kamroq 
talablarga jalb qilinadi, aksiyalarni topshirishni cheklash hisobidan kompaniya 
mulkdorlari tarkibining nazoratini amalga oshirish imkoniyati mavjud bo‘ladi. 
Shuning uchun ko‘plab kompaniyalar aynan shu tashkiliy-huquqiy shaklni 
tanlaydilar. 
Mas’uliyati 
cheklangan 
jamiyat 
bo‘lgan 
1.5 
mln., 
britaniya 
kompaniyalaridan taxminan 99%i xususiy va faqat bir foizi jamoat kompaniyalari 
sanaladi.