O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2.2. Biznes maqsadlar 
Kompaniya nimaga intiladi, taalluqli ravishda, qanday investitsiya va 
moliyaviy qarorlarni amalga oshirishi zarurligi – biznes moliya fani rivojlangan 
sayin ushbu sohada ko‘pgina bahs-munozaralarni yuzaga keltirgan markaziy savol 
hisoblanadi. Quyida ayrim eng oshkora va ommaviy tavsiyalarni ko‘rib chiqamiz 
hamda ular qanchalik asoslanganligini diqqat bilan tahlil qilishga urinib ko‘ramiz. 

---

20 
Foydani maksimallashtirish 
Ushbu holatda foyda, odatda, buxgalterlik foyda sifatida talqin qilinadi (ushbu 
mavzu keyingi bobda batafsil ko‘rib chiqiladi). Mazkur maqsad shunga 
asoslanadiki, aksiyadorlar kompaniya egalari hisoblanadilar va bu jihatdan 
kompaniya ustidan to‘liq nazorat ijrochilari hamda foyda oluvchilar sifatida 
faoliyat yuritadilar. Shu tufayli aksiyadorlar ta’siri ostida menejerlar, chamasi, 
maksimal ehtimoliy foyda olinishiga olib keladigan siyosat yuritishlari 
ta’kidlanadi. 
Bunday yondashuv muayyan darajagacha maqsadga muvofiq, biroq 
aksiyadorlar uchun foydani maksimallashtirish maqsadi yetarlicha bo‘lmasligi 
mumkin. Foydani ishlab chiqarish ko‘lamlarini kengaytirish hisobiga oshirish 
mumkin. Agar foydani oshirish faqat qo‘shimcha jalb qilingan tashqi mablag‘lar 
ko‘payishi bilan bog‘liq bo‘lsa, bu aksiya uchun haqiqiy foyda pasayishi va 
aksiyadorlar ahvoli yomonlashishini anglatadi. 
Farmatsevtika 
mahsulotlarini 
ishlab 
chiqaruvchilar, 
odatda, 
yangi 
mahsulotlarni rivojlantirish va testdan o‘tkazish uchun ulkan mablag‘lar 
sarflaydilar. Tarmoqning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, yangi dori-
darmon vositasini bozorga chiqarish uchun bemalol 10 yil talab qilinishi mumkin. 
Tadqiq qilish va rivojlantirish uchun mablag‘lar sarflashni to‘xtatgan kompaniyada 
joriy daromad ko‘payadi, chunki chiqimlar qisqartiriladi, oldingi yillar amalga 

---

21 
oshirilgan rivojlantirishga investitsiyalardan daromadlar esa avvalgidek kelib 
tushishda davom etadi. Shunday qilib, rivojlantirish uchun xarajatlarni rad etgan 
kompaniyaning joriy daromadi yuqorilab boradi, biroq uni noxush kelajak 
kutmoqda, chunki unda eskilarini almashtirish uchun yangi dori-darmon vositalari 
bo‘lmaydi. 
Chamasi, aksariyat kompaniyalar qo‘shimcha tavakkalchilikni qabul qilishga 
tayyor bo‘lsalar, ularda qo‘shimcha investitsiyalarsiz daromadni oshirish 
imkoniyati mavjud bo‘ladi. Masalan, kompaniya mahsulotlari sifatini nazorat 
qilish uchun xarajatlarni qisqartirish, hech bo‘lmaganda, qisqa muddatli davrda 
uning daromadlari ko‘payishiga olib kelishi mumkin. Uzoq muddatli istiqbolda esa 
bozorga sifatsiz mahsulot chiqarilishi kelgusi savdo-sotiqlar va daromadlarning 
qisqartirilishiga olib kelishi mumkin. 
Shubhasiz, samaradorlikni oshirish hisobiga daromadni ko‘paytirish – 
aksiyadorlar nuqtai nazaridan oqilona maqsad. Shunga qaramay, daromadni 
maksimallashtirish – aksiyadorlar uchun nima foydali ekanligining juda keng 
tavsifi hisoblanadi.