Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Korxonalarning joriy moliyaviy holati fundamental tahlili 
A. Moddiy ragʻbat 
B. Risk 
1.  “Narx-daromad”  nisbati  AAA  rey-tingli 
obligatsiyalar  daromadliligi-ning  teskari  yarim 
miqdoridan  kammi?  Masalan,  AAA  reytingli 
obligatsiyalar  daromadliligi  12  foiz  boʻlsa, 
unda  teskari  miqdori  1/0,12=8,33,  undan 
yarmisi  esa  4,16.  Shunday  qilib,  bu  aksiya 
uchun  savolga  javob  “ha”  boʻlishi  holatida 
uning  “narx-daromad”  nisbati  miqdori  4,16-
dan kam boʻlishi kerak.  
6. “Qarz-kapital” nisbati 1 (birdan) kammi? Bu 
nisbat – umumiy qarzni balans hisobotiga mos 
keluvchi aksiyadorlik kapitaliga boʻlinmasi.  
2. “Narx-daromad” nisbati miqdori ohirgi besh 
yil 
uchun 
“narx-daromad” 
nisbatining 
“oʻrtacha”  eng  katta  miqdoridan  40  foiz 
kammi? Bunda aksiya uchun bir yildagi “narx-
daromad”  nisbatining  “oʻrtachasi”  –  bu 
aksiyaning oʻrtacha yillik narxini shu yil uchun 
aksiya 
boʻyicha 
daromad 
miqdoriga 
boʻlinmasiga teng. 
7. Joriy nisbat 2 (ikkidan) kattami? Bu nisbat – 
joriy 
aktivlarni 
joriy 
majburiyatlarga 
boʻlinmasi.  
3.  Aksiya  boʻyicha  dividend  daromad-liligi 
AAA obligatsiyalar boʻyicha daromadlilikning 
2/3  qismidan  kam  boʻlmagan  miqdoriga 
tengmi?  
8. Umumiy qarz joriy aktivlarning sof bahosini 
ikkiga  koʻpaytirilgan  miqdoridan  kammi? 
Bunda  joriy  aktivlarning  sof  bahosi  –  bu  joriy 
aktivlar va umumiy qarz ayirmasi.  
4.  Aksiya  narxi  bir  aksiyaga  hisob-langan  real 
balans bahosining 2/3 qismidan kammi? Bunda 
bir  aksiyaga  hisoblangan  real  balans  bahosi  – 
bu  jami  aktivlar  va  umumiy  qarz  ayirmasini 
muomaladagi 
aksiyalar-ning 
umumiy 
miqdoriga boʻlinganiga teng.  
9.  Ohirgi  10  yilda  bir  aksiyaga  daro-madlar 
oʻsishi  surʼati  yiliga  oʻrtacha  7  foizdan  kam 
emasmi?  Bunda  g  oʻsish  surʼati  Ye
0
=Ye
-
10
(1+g)
10
 formuladan topiladi (Ye
0
  –  ohirgi  yil 
uchun bir aksiya boʻyicha daromadlar, Ye
-10
  – 
10  yildan  tugaganidan  keyingi  yil  uchun  bir 
aksiyaga  daromadlar).  Agar  savolga  “ha” 
javobini  olish  kerak  boʻlsa,  unda  g  7  foizdan 
kam boʻlmasligi lozim.  
5. Aksiya  narxi  bir  aksiyaga  hisoblangan  joriy 
aktivlarning  sof  bahosining  2/3  qismidan 
kammi? Bu baho joriy aktivlar va umumiy qarz 
ayirmasini 
muomaladagi 
aksiyalar-ning 
umumiy miqdoriga boʻlinganiga teng.  
10.  9-chi  savoldagi  vaqt  muddatida  (yaʼni  8 
yoki undan koʻp yilda) g 5 foizga tengmi yoki 
kammi?  Bunda  daromadlilikning  yillik  oʻsish 
surʼatini 10-ta koʻrsatkichlarini aniqlash kerak, 
keyin  ularning  kamida  ikkitasi  5  foizdan  koʻp 
boʻlishini  tekshirish  lozim,  masalan,  4  foizga 
tengligini. 
 
Savollarning  birinchi  5  tasi  moliyaviy  ragʻbatga,  qolgan  5  tasi  esa  riskka 
bagʻishlangan.  Bu  savollarga  javob  topishdan  maqsad  eng  katta  “ragʻbat-risk” 
nisbatiga  ega  aksiyalarni  topishdir.  Grexem-Ri  boʻyicha  aksiyani  sotib  olishni 

---

120 
 
taklif  qilish  uchun  barcha  savollarga  ijobiy  javob  berishi  shart  emas.  Masalan, 
avval  6-chi  savol  boʻyicha  salbiy  javob  olingan  aksiyalarni  hisobdan  chiqariladi. 
Keyin  1,  3  yoki  5-chi  savolga  “yoʻq”  degan  javob  olingan  aksiyalar  inobatga 
oligmaydi. Qolgan aksiyalar esa sotib olish uchun nomzod boʻladilar.  
Qaysi  aksiyalarni  sotish  kerak  degan  qarorga  investor  Grexem-Ri 
yondashuviga  asosan  kelmoqchi  boʻlsa,  ikki  hol  koʻrsatiladi:  aksiyalar  kursi  50 
foizga  koʻtarilganida  yoki  ularni  sotib  olinganidan  ikki  yil  oʻtsa  (bu  holatlarning 
qaysi biri oldinroq sodir boʻlsa) sotib  yuborishi  lozim  boʻladi.  Agarda bu  ikki  hol 
ham  sodir  boʻlmasa,  aksiyalar  dividend  bermasa  yoki  koʻrsatilgan  savollarga 
“yoʻq” degan javob boʻlsa, unda aksiyalar tezdan sotilishi shart boʻladi.  
Fundamental tahlilining afzalligi quyidagilardan iborat: 
–  kompaniya-emitent aksiyasining bozordagi haqiqiy kursini belgilaydi; 
–  portfel  tarkibidagi  “nedootsenennqy”  va  “pereotsenennqy”  aksiyalar 
aniqlanadi, portfel riski kamaytiriladi va daromadlik oiriladi; 
–  yuqori  daromad  keltiruvchi  va  mablagʻlar  xavfsizligini  taʼminlovchi 
optimal portfel shakllantiriladi.