Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

 
 
 
3-rasm. Qayta chaqirib olinadigan prefaksiyalarni muomalaga 
chiqarish. 
4.2. Aksiyalar qiymati va daromadliligini baholash 
Oʻzbekiston  Respublikasi  “Aksiyadorlik  jamiyatlari  va  aksiyadorlarning 
huquqlarini  himoya  qilish  toʻgʻrisida”gi  Qonuniga  asosan  aksiyalar  egasining 
nomi  yozilgan  emissiyaviy  qimmatli  qogʻozlar  boʻlib,  ular  turiga  koʻra  oddiy  va 
imtiyozli boʻlishi mumkin. 
Imtiyozli aksiyalar oʻz egalariga jamiyat foyda koʻrish-koʻrmasligidan qatʻi 
nazar  muayyan  dividendlar  olish  huquqini  beradi.  Mamlakatimiz  qonunchiligiga 
koʻra  aksiyadorlik  jamiyatining  imtiyozli  aksiyalari  boʻyicha  dividendlarni 
qimmatli qogʻozlar bilan toʻlashga yoʻl qoʻyilmaydi. 
Oddiy  aksiyalar  boʻyicha  dividendlar  oldindan  belgilab  qoʻyilmaydi. 
Ularning  miqdori  jamiyat  tomonidan  olinadigan  foydaga  bogʻliq  va  aksiyadorlar 
umumiy yigʻilishi qarori bilan belgilanadi. 
Aksiyalar  obligatsiyalarga  qaraganda  yuqori  riskli  qimmatli  qogʻozlar 
hisoblanadi.  Dividendlardan  va  aksiyalar  bahosi  oʻsishi  hisobiga  shakllanadigan 
yuqori  foyda  olish  imkoniyati  investorlarni  jalb  qilishga  xizmat  qiladi. 
Aksiyalarning yuqori daromadliligi odatda qarz majburiyatlari bilan taqqoslaganda 
inflyatsiyadan yaxshigina himoyani taʻminlaydi.   
Aksiya va obligatsiyalarni baholash texnikasi pul oqimlarini diskontlashning 
yagona  modeliga  asoslanishiga  qaramasdan,  aksiyalar  qiymati  va  daromadliligini 
aniqlash quyidagi ikkita holat sabab ancha murakkab hisoblanadi: 
-  oddiy  aksiyalar  boʻyicha  dividendlar  kafolatlanmagan,  yaʻni  oldindan 
maʻlum emas; 
- aksiyalar qoplash muddatiga ega emas. 
Yuqorida  taʻkidlanganidek,  aksiya  egasining  daromadi  olinadigan 
dividendlar va aksiya bozor bahosining oʻzgarishidan tashkil topadi. Investitsiyalar 
bitta davrli boʻlgan holatda aksiya qiymati quyidagi formula yordamida aniqlanishi 
mumkin: 
Qayta sotib olish 
uchun fondni 
tashkil 
etishAksiya uchun 
premiyani 
belgilash 
Prefaksiyalarni yillik 
chiqarish foizini 
belgilash 
Retrektiv 
prefaksiyalarni 
muomalaga 
chiqarishQayta sotib 
olish bahosi 
chegarasini 
belgilashMuddatida
n oldin chiqarish 
kafolati 
taʼminotiMuomalag
a chiqarish sanasini 
tasdiqlash va 
ogohlantirish 

---

43 
 
𝑉 =
𝐷𝐼𝑉
1
1 + 𝑟
+
𝑃
1
1 + 𝑟
 
bu erda DIV
1
, P
1
 – mos ravishda t =1 davrda dividend va aksiya bahosi. 
Mos ravishda, investitsiya daromadliligi  
𝑌 =
𝐷𝐼𝑉
1
+ (𝑃
1
− 𝑃
0
)
𝑃
0
 
bu erda P
0
 – t=0 davrdagi aksiya bahosi yoki aksiyaning boshlangʻich maʻnosi. 
n davrli muddatga investitsiyalar uchun  
𝑉 = ∑
𝐷𝐼𝑉
𝑡
(1 + 𝑟)
𝑡
+
𝑃
𝑛
(1 + 𝑟)
𝑛
𝑛
𝑡=1
 
Aksiyalarning  muomala  muddati  formal  jihatdan  cheklanmaganligi  sababli 
𝑛 → ∞  sharoitida oxirgi qoʻshiluvchi nolga intiladi. Shunda  
𝑉 = ∑
𝐷𝐼𝑉
𝑡
(1 + 𝑟)
𝑡
∞
𝑡=1
 
Olingan  ifoda  amerikalik  olim  J.Williams  tomonidan  ishlab  chiqilgan 
dividendlarni  diskontlash  modeli  (Dividend  Discount  Model  –  DDM)  sifatida 
maʻlum.  Mazkur  modelga  muvofiq  oddiy  aksiyalar  qiymati  joriy  vaqtda 
diskontlangan barcha dividendlar summasiga teng. 
Agar  ayni  vaqtdagi  aksiya  bozor  bahosi  maʻlum  boʻlsa,  uning  ichki 
daromadliligi Y quyidagi tenglama yordamida aniqlanishi mumkin: 
𝑃 = ∑
𝐷𝐼𝑉
𝑡
(1 + 𝑌)
𝑡
∞
𝑡=1
= 0 
Aksiyalar  muomala  muddatining  cheklanmaganligi  sababli  mazkur 
moliyaviy  instrument  boʻyicha  investitsiyalar  samaradorligini  baholash  uchun 
yuqoridagi 
formulalarni 
amaliy 
qoʻllash