O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat sharqshunoslik instituti

Xo‟jakent manzilgohi Toshkent shahridan 80 km shimoli-sharqda, Chirchiq daryosining 
chap  sohilidagi  Xo‘jakent  qishlog‘i  yaqinida  joylashgan.  G‘or  shimoli-g‘arbga  qaragan, 
balandligi  2,5  m,  kengligi  6  m,  chuqurligi  4  m.  G‘ordan  ishlov  berilgan  nekleuslar,  qo‘l 
chopqilari, parrakchalar, teshgich-bigizlar topilgan bo‘lib, odamlar miloddan 100-40 ming yillar 
ilgari yashaganlar va asosan termachilik hamda ovchilik bilan shug‘ullanganlar. 
Ko‟buloq  joy-makoni  Ohangaron  daryosining  o‘ng  irmog‘idan  biri  –  Qizil  olma 
soyining o‘rta oqimida, Angren shahridan 10-12 km g‘arbda joylashgan Obliq qishlog‘idan 5 km 
shimoli-g‘arbda  joylashgan.  Bu  yodgorlik  ko‘p  qatlamli  bo‘lib,  unda  arxantroplar, 
neandertallar  va  kramonyonlar  yashashgan.  Ko‘lbuloq  41  ta  qatlamdan  iborat  bo‘lib,  4-8 
qatlamlari mustye davriga taalluqlidir.  
Qo‟tirbuloq  makoni  Samarqand  viloyati,  Kattaqo‘rg‘on  tumanidagi  Charxin 
qishlog‘idan 700-800 m uzoqda joylashgan ochiq manzilgohdir. Bu yerdan ko‘plab paykonlar, 
qirg‘ichlar,  chopping,  chopper,  yassi  nukleuslar,  fil,  tur,  bug‘u,  yovvoyi  ot,  Buxoro  bug‘usi 
suyagi qoldiqlari, gulxan va kul qoldiqlari topilgan.  
Mustye  davriga  oid  yodgorliklarda  olb  borilgan  tadqiqotlar  shuni  ko‘rsatdiki,  mustye 
neandertallari  g‘orlarda  ham,  ulkan  mamont  suyaklaridan  qilingan  turar  joy  –  chumalarda  ham 
yashaganlar.  Mazkur  davrda  odamlar  olovni  saqlabgina  qolmay,  balki  yog‘ochni  bir-biriga 
ishqalash yo‘li bilan yoki chaqmoqtoshni bir-biriga urish natijasida olov hosil qilishgan.  
O‘rta paleolit davri odamlarining asosiy mashg‘uloti mamont, bison, bug‘u, tog‘ echkisi, 
arxar va boshqa hayvonlarni ovlab kun ko‘rish bo‘lib, ovchilik ular hayotida muhim o‘rin tutgan. 
Ovchilar  chaqmoqtosh,  o‘q  qadalgan  nayzalar,  gavronlar  bilan  qurollangan  edilar.  Lekin 
termachilik ham ular xo‘jalik hayotining asosini tashkil etgan.  
Mustye  davri  kishilari  neandertallar  hisoblanib,  hali  ularning  tashqi  qiyofasida 
maymunga  xos  belgilar  birmuncha  saqlanib  qolgan  edi.  Ularda  hozirgi  qiyofadagi  kishilarga 
o‘tish jarayoni  borayotgan, ishlab chiqarish  qurollari  takomillashayotgan, nutq  madaniyati o‘sa 
borib,  fikrlash  ancha  oshgan,  olov  sun‘iy  tarzda  yaratila  boshlangan.  Mazkur  davrda  ibtidoiy 
to‘dadan  urug‘chilik  tuzumiga  o‘tila  boshlangan.  Shuningdek,  bu  davrda  murdalarni  sun‘iy 
tarzda  kovlangan  qabrga  ko‘mish  birinchi  bor  qo‘llanilganki,  bu  ancha  murakkab  g‘oyaviy 
tushunchalar paydo bo‘lganligidan dalolatdir. 
Olimlarning  ilmiy  farazlariga  ko‘ra,  biz  yashab  turgan  Yer  sayyorasi  5  mlrd.  yil 
muqaddam  paydo  bo‘lib,  dastlab  unda  hech  qanday  hayot  bo‘lmagan.  Yer  tarixi  geologik 
jihatdan  arxey,  paleozoy,  mezozoy  va  kaynozoy  eralariga  bo‘linadi.  Arxey  erasining  oxirida 
Yerda  juda  oddiy  tirik  mavjudotlar,  paleozoyda  suvda  va  quruqlikda  yashovchi  hayvonlar, 
mezozoyda  sudralib  yuruvchilar  paydo  bo‘ladi.  Yer  tarixining  kaynozoy  erasida  esa,  sut 
emizuvchi  hayvonlar  tarqaladi.  Bu  era,  o‘z  navbatida,  uchlamchi  va  to‘rtlamchi  bosqichlarga 
bo‘linib, uchlamchi bosqich 50-60 mln., to‘rtlamchi bosqich 3-3,5 mln. yilni o‘z ichiga oladi.