O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

 
3.2. Turmaxsulot to’g’risida tushuncha, uning hayotiy bosqichlari, 
turlari
. 
Maxsulot - bu bozorda iste’molchilarga sotib olish uchun, iste’mol 
qilish yoki foydalanish uchun taklif qilish mumkin bo’lgan va talab yoki 
ehtiyojni qondira olish imkoniga ega bo’lgan narsalarning jamlamasidir. 
U jismoniy ob’ektlar, xizmatlar, joylar, tashkilotlar va g’oyalarni o’z 
ichiga oladi. 
Turistik maxsulot-korxonalar tomonidan bozorda taklif qilinishi 
mumkin bo’lgan uchta asosiy taklifni qamrab oluvchi tushunchadir.
1. Turlar, sayohat qilishning bosh maqsadiga xizmat qiluvchi 
xizmat turlarining majmui (joylashtirish, ovqatlantirish, transport, 
maishiy, turistik, ekskursion, madaniy-oqartuv va h.k.) 
Mazkur maqsadlar turlicha bo’lishi mumkin, lekin albatta 
mijozlarda qiziqish uyg’otmoqligi va ularni mazkur turni sotib olishga 
undamog’i lozim. 
Turlar va sayohatlarning quyidagi guruhlari mavjud: 
a) bilish turlari, turistlarni turistik hududlardagi aholining hozirgi 
kundagi turmush tarzi, tabiati, tarixi, me’moriy yodgorliklari bilan 
tanishtirish uchun mo’ljallangan (turlar umumiy va maxsus bo’lishi 
mumkin). 
b) qiziqishiga ko’ra turlar, o’z qiziqishlariga ko’ra dam olishni 
istagan majozlarga mo’ljallangan. 

---

v) sport-sog’olomlashtirish turlari normativ talablarni tashkil qilish 
va topshirishni ko’zda tutadi. 
Bu mijozlarning qiziqishlariga muvofiq turlarning taxminiy 
toifalarga bo’linishi. 
Undan 
tashqari harakatlanishning 
turli 
vositalari 
(yayov, 
avtomobilda, avtobusda, avia, turli hayvonlar yordamida va h.k.) 
turlarning ko’rinishlarini ko’paytirishga xizmat qiladi, ular qisqa muddatli 
va ta’til vaqtiga mo’ljallangan bo’lishi ham mumkin. 
Dam olish kunlariga mo’ljallangan turlar ham ishlab chiqish 
mumkin. Mijozlarning qiziqishlari va talablariga qarab, ularning to’lov 
qobiliyatlariga qarab har xil ko’rinishdagi turlar ishlab chiqish mumkin. 
Mazkur omillar haqida ma’lumotlar ijtimoiy uslublardan foydalangan 
holda olinadi.
2. Turistik korxonalar tomonidan ko’rsatilayotgan turli 
ko’rinishdagi turistik-ekskursion xizmatlar ham turistik maxsulot 
ko’rinishiga kiradi. Ushbu xizmatlar turistik korxonalar yoki boshqa 
ixtisoslashtirilgan tashkilotlar tomonidan ko’rsatilishi mumkin. Bunda 
turistik korxona vositachi bo’lib, xizmatlar turistlarga va talab bo’lgan 
hollarda mahalliy aholiga xak olish yo’li bilan xizmat ko’rsatiladi. 
Turistik korxonalar tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlarning quyidagi 
ko’rinishlari mavjud: joylashtirish, ovqatlantirish, transport, ma’lumot 
berish, maishiy, savdo, turistik, ekskursion, madaniy-oqartuv, jismoniy-
sog’lomlashtirish. Hozirgi kunga kelib turistik-ekskursion xizmatlarning, 
turistik xo’jalikda joriy qilish mumkin bo’lgan 400 dan ortiq ko’rinishi 
ishlab chiqilgan. 
3. Turistik-estalik tovarlari turistik maxsulotning bir bo’lagini 
tashkil etadi. Ular o’ziga xos bo’lgan (kartalar, otkritkalar, estalik 
sovg’alari, turistik anjomlar va h.k.) va o’ziga xos bo’lmagan, doimiy 
yashash joyida taqchil bo’lgan tovarlardan tashkil topadi. Turistik 
maxsulotning aynan mana shu qismiga turistlar katta mablag’ 
sarflaydilar. Turistik korxonalar savdo funktsiyalarini bajar turib, turli 
tovarlarni ishlab chiqaruvchi va ularni sotishda vositachi sifatida ham 
chiqishlari mumkin. Turistlar va mahalliy aholi uchun mo’ljallangan 
xizmatlar va tovarlardan tashkil topgan turistik maxsulot haqidagi asosiy 
tushunchalar shulardan iborat.
Mehmonxona biznesi menejerlari maxsulot haqida to’rt darajada 
o’ylashlari lozim: asosiy maxsulot, hamroh maxsulot, qo’shimcha 
maxsulot, keng ma’nodagi maxsulot.