O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti a. Sh. Xurramov umurtqasizlar zoologiyasidan

64-rasm. Qora suvarakning ovqat 
hazm qilish sistemasi
1-  so’lak bezlari;
2-  qizilo’ngach;
3-  oshqozon; 4-pilorik o'simtalar; 5- 
o'rta ichak;
6-  malpigi naychalari;
7-  orqa ichak; 8-to’g’ri ichak.
180
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Og’iz  bo’shlig’iga  bir  juft  so’lak  bezlari  ochiladi.  Bu 
bezlarning  keyingi  qismi  kengayib,  so’lak  to’planadigan 
rezervuarni  hosil qiladi.  So’lak qattiq ovqatni ho’llash uchun 
xizmat  qiladi.  Suvarakning  xalqumi  naysimon  qisqa 
qizilo’ngachga  aylangan.  Qizilo’ngach xaltasimon  kengayib, 
jig’i!donni  hosil  qiladi.  Undan  keyin  muskulli  oshqozon 
bo’lib,  uning  devorida  xitinli  «tishcha»lar  mavjud.  Ular 
yordamida  oziq  moddalar  to’liq  maydalanadi.  Tomoq, 
qizilo’ngach,  jig’ildon  va  muskulli  oshqozon  ichakning 
oldingi  bo’limini  tashkil  qiladi.  Muskulli  oshqozonning 
keyingi  qismi  kardial  klapanga aylangan.  U  ovqatni  ichakka 
o’tkazib  turadi  va  teskari  tomonga  harakat  qilishiga  yo’l 
qo’ymaydi.  0 ’rta  ichak  ingichka  naycha  shaklida  bo’lib, 
oldingi  boshlanish  qismida  8  ta  ko’r  (pilorik)  o’simtalari 
mavjud  bo’lib,  ular  ham  xuddi  o’rta  ichak  singari 
(hasharotlarda  jigar  bo’lmaganligi  sababli)  ovqatni  shimib 
olish  va  hazm  qilish  vazifasini  bajaradi.  Orqa  ichak  ikki 
qismga:  yo’g'on  va  to’g’ri  ichakka  bo’linadi  hamda  anal 
teshigi  bilan tugaydi.  Hazm boTmagan ovqat qoldiqlari orqa 
ichakning  keyingi  boTimida  yig'iladi  va  tashqariga 
chiqariladi.  Suvaraklaming  oldingi  va keyingi  ichak  yuzasi, 
xuddi boshqa hasharotlamikidek kutikula bilan qoplangan.
b) Suvarakning qon aylanish sistemasi ochiq (65-rasm).
Uzun  naycha  shaklidagi  yurak  yelka  qoplagTchining 
ichki yuzasida, ya'ni qorin boTimida joylashgan. Yurak  13  ta 
kameradan iborat. Har bir kamerada ikkita teshikchalar, ya'ni 
ostiyalar  boTib,  ulardagi  klapanlar qonning yurakdan chiqib 
ketishiga  qo’ymaydi.  Yurakning  keyingi  tomoni  tutash, 
oldingi  tomoni  esa  cho’zilib,  suvarakning  tana  bo’shliqiga 
ochiladigan  bosh  aortaga  aylangan.  Yurak  yupqa  parda 
devorli  kamera  ichida  joylashgan.  Suvarakning  qoni  bosh 
tomonga  yo’naIgan  aorta  tomiri  orqali  kelib,  bo’shlig'iga 
quyiladi  va tana suyuqligi  bilan aralashib  gemolimfani  hosil 
qiladi.  Gemolimfa  organlar  orasidan  oqib  o’tib  yurak  oldi 
kamerasiga va ostiyalar orqali yurakka o’tadi.
181
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

------- 2