O’zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ternmiz davlat universiteti Arxitektura va qurilish fakulteti

Buyum tavsifi
O’zRST 9758-96 “Qurilish ishlаridа ishlаtilаdigаn g’оvаk to’ldirgichlаr. Sinаsh usullаri” bo’yichа kеrаmzit shаg’аli dоnа yirikligi аsоsidа quyidаgi frаksiyalаrdа ishlаb chiqаrilаdi: 5-10; 10-20 vа 20-40mm.
Hаr bir frаksiya uchun nоminаl o’lchаmgа nisbаtаn10% gаchа yirik dоnаlаr ruхsаt etilаdi. Bаrаbаn tipidаgi elаklаr (grохоt)ning sаmаrаdаrligi yuqоri emаsligi, kеrаmzitni frаksiyalаrgа to’liq аjrаtish qiyin kеchаdi.
Kеrаmzit shаg’аlining uymа zichligigа ko’rа 10tа mаrkаgа bo’linаdi: M250-800, bundа M250 mаrkаli kеrаmzit shаg’аlining uymа zichligi 250 kg/m³, M300 mаrkаli kеrаmzit shаg’аlining uymа zichligi 300 kg/m³ vа hоkаzо. Uymа zichlik mаtеriаlning frаksiyalаri bo’yichа o’lchоv idishlаridа аniqlаnаdi. Kеrаmzit shаg’аlining frаksiyalаri qаnchа yirik bo’lsа, uymа zichligi Shunchа kichik bo’lаdi, chunki yirik frаksiyalаr nisbаtаn ko’p ko’pchigаn grаnulаlаrdаn tаshkil tоpаdi. Kеrаmzit shаg’аlining uymа zichligi bo’yichа mаrkаsi uchun silindrdа mаydаlаnishgа bo’lgаn mustаhkаmligi stаndаrtdа ko’zdа tutilgаn.
Kеrаmzit shаg’аlining mustаhkаmligigа qo’yilgаn tаlаblаr

Uymа zichligi bo’yichа mаrkаsi	Yuqоri sifаt kаtеgоriyasi		Birinchi sifаt kаtеgоriyasi
	Mustаhkаmligi bo’yichа mаrkаsi	Silindrdа mаylаnishi bo’yichа mustаhkаmligi, MPа kаm emаs	Mustаhkаmligi bo’yichа mаrkаsi	Silindrdа mаylаnishi bo’yichа mustаhkаmligi, MPа kаm emаs
250	P35	0,8	P25	0,6
300	P50	1	P35	0,8
350	P75	1,5	P50	1
400	P75	1,8	P50	1,2
450	P100	2,1	P75	1,5
500	P125	2,5	P75	1,8
550	P150	3,3	P100	2,1
600	P150	3,5	P125	2,5
700	P200	4,5	P150	3,3
800	P250	5,5	P200	4,5

Texnologik sxema

quruq usulida homashyoni tayyorlash


Gil ombori





Yumshatuvchi





Yashikli uzatgich





Dag’al tuyish uchun valtslar





Zanjirli pardali quritish barabani





Maydalagich





Elak


Sovitgich



Aylanma pech





Tayyor mahsulot ombori uchun
pnevmauzatgich

Hisob-kitob qismi

1. 
   Korxonaning ish rejimi
   

Butun korxonaning yoki ayrim sexlarning ish rejimi 262 ish kuni, dam olish va bayram kunlarini, quritish agregatlari va h.klarning 2 smenada ishlashini, asbob-uskunalarning kapital yoki profilaktik remont qilinishini e’tiborga olinib hisob-kitob ishlarini bajariladi. Asosiy texnologik uskunalarning yillik ish vaqti fondini 247 kun deb qabul qilinadi. Asosiy texnologik uskunalardan foydalanishning yillik koeffitsienti 247:262=0,943
Loyihalanayotgan korxonaning ish rejimi
1-jadval

№	Sex va bo’limlar nomi	Yildagi kunlar soni	Sutkadagi smenalar soni	Smena- ning davomiy-ligi, soat	Ish vaqtining fondi, soat	Eksplua-tatsiya vaqtdan foydala-nish koef-fitsienti	Ekspluatat-sion vaqt- ning yillik fondi, soat
1.	Maydalash	262	2	8	4192	0,943	3953
2	Kuydirish	352	3	8	8448	0,943	7966
3	Tayyor mahsulot ombori	262	2	8	4192	0,943	3953

b) Korxonaning ishlab chiqarish quvvati
Loyihalanayotgan korxonaning ishlab chiqarish quvvatini hisob-kitob qilish zavod, sex, bo’limninng ish rejimi va ruhsat qilingan tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarishga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Berilgan topshiriqqa asosan soatda, smenalar sutkada va yilda loyihalanayotgan korxonaning ishlab chiqarish quvvati hisoblanadi
Har bir texnologik tizim uchun ishlab chiqarish mahsuldorligi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
M_х=

Bu yerda, M_х – hisoblanayotgan tizim mahsuldorligi;

M_T – sex (korxona)ning berilgan mahsuldorligi;
Б – brakdagi yo’qotishlar – 1,5%.


M_х= m³


Loyihalanayotgan korxonaning ishlab chiqarish rejasi
2-jadval

№	Mahsulotning nomi	O’lchov birligi	Mahsuldorlik
			Yilda	Sutkada	Smenada	Soatda
1.	Keramzit	M^3	50761	139	69.5	8.6
2.	Keramzit	T	27918	76	38	4.75

v) buyum turiga bog’liq holda homashyo va yarim tayyor mahsulotlar hisobi
Homashyolar sarfini hisoblaganda, homashyoni tashishdagi 1-2% yo’qotishni, ishlab chiqarishdagi fizik-ximik jarayonlardagi yo’qotishlarni, shu bilan birga 5% dan kam bo’lmagan holda ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulotlar hosil bo’lishidagi yo’qotishni va ishlab chiqarish quvvati hisobga olinadi. Homashyoga bo’lgan talab soat, smena, sutka va yil uchun hisoblanadi.
Ishlab chiqarish jarayonida yo’qotishlarni hisobga olgan holda homashyolarga bo’lgan talab
3-jadval

№	Mahsulotning nomi	O’lchov birligi	Ishlab chiqarish quvvati
			Yilda	Sutkada	Smenada	Soatda
1.	Tashishda 2%	T	164	0.6	0.3	0.04
2.	Yaroqsiz mahsulotlar. 5%	T	412	1.4	0.7	0.08
3.	Fizik-kimyoviy jarayonlarda.10%	T	824	2.7	1.4	0.2

8244+164+412+824=52161т
9644/0.28=186289m³
Homashyo va yarim tayyor mahsulotlar hisobi
4-jadval

№	Mahsulotning nomi	O’lchov birligi	Ishlab chiqarish
			Yilda	Sutkada	Smenada	Soatda
1.	Gilli slanes	M^3	186289	510	255	31.8
2.	Gilli slanes	T	52161	142.9	71	8.8

g) texnologik asbob-uskunalarni tanlash va hisoblash
Asbob uskunalarni hisoblash va tanlashda quydagi formuladan
foydalaniladi:

Bu yerda:
П - o’rnatilish uchun kerak bo’ladigan mashinalar soni;
П - berilgan texnologik vazifa bo’yicha talab qilinadigan soatli ishlab chiqarish;
П - tanlangan mashinani nir soatli ishlab chiqarishi;
K - asbob uskunani vaqt davomida ishlatish koeffitsenti;
(odatda 0,8 – 0,9 deb qabul qilinadi).
Asbob uskunalar hisobi:

1. 
   Bolga’li maydalagich: ≈2
   
2. 
   Aylanma pech: ≈2
   
3. 
   Quritish barabani ≈2
   
4. 
   Sovitgich ≈2
   
5. 
   Maydalagich =1
   

Texnologik asbob-uskunalar ro’yhati
5-jadval

№	Asbob-uskunalar nomi	O’lchami [mm]	Soni	Qisqacha xarakteristikasi
1.	Bolg’ali maydalagich CMD-102 Uzunligi[mm] Eni[mm] Balandligi[mm].	5750 6200 4200	2
2.	Aylanma pech Ichki diametri[mm] Uzunligi[mm]	4000 6000	2
3.	Quritish barabani		2
4.	Sovitgich		2
5.	Maydalagich		21

Ishlab chiqarish nazorati
Keramzit shag’alini ishlab chiqarishda haroratning keskin ko’tarilib ketishiga yo’l qo’ymaslik kerak, aks holda granulalar yuzasi erib bir-biri bilan yelimlanib qoladi. Bu esa keramzit shag’alining chiqishini kamaytiradi va ba’zan pechni ishdan chiqaradi. Keramzit shag’alini ishlab chiqarishda haroratni belgilangan optimal darajadan pasayib ketishiga yo’l qo’ymaslik kerak, aks holda ko’pchish koeffitsienti kamayadi va mahsulot kam ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarishda homashyoning ko’pchish intervali 50˚C dan kam bo’lmasligi kerak.
Bu hususiyatlarga barcha gil jinslari ega bo’lmaydi. Gil homashyosining hususiyatlarini yaxshilash uchun unga 1% gacha mazut, solyarka moyi yoki boshqa organik moddalar qo’shiladi. Gil granulalarining ko’pchish harorati intervalini uzaytirish uchun gil granulalari sirtiga olovga bardoshli gil kukuni yoki maydalangan kvars qumlari purkaladi. Keramzit ishlab chiqarishda qo’shimchalarni qo’llashda homashyo mahsulotning ko’pchish koeffitsientini 2-3 barobar oshiradi, mahsuldorlik ham oshadi, tan narxi esa pasayadi.

Texnika havfsizligi va mehnat muhofazasi
Mehnatni muhofaza qilish kabi tushuncha ishlab chiqarish va qurilishda va boshqa sohalarda ham mavjud bo’lgan tushunchadir.
O’zbekiston bir qancha davlatlari ichida keramzit ishlab chiqarish bo’yicha yetakchi o’rinni egallaydi.Bu sohada ishlayotganlarning sog’lig‘ini saqlashga va nafas olayotgan muhitini toza tutishga alohida e’tibor berilmoqda.
Keramzit ishlab chiqarishning hozirgi eskirgan texnologiyalari uchun atrof muhitga tarqaladigan gaz miqdori sanitariya me‘yorlari bo’yicha 0.5 – 1.0 % dan ortmasligi kerak. Zararli gaz va texnologik changlar, ayniqsa atrofdagi barcha o’simliklar bargining quyosh nuri bilan almashish jarayoni (fotosintez) buziladi. Shuningdek sanoat chiqindilari chang yoki gaz holatda yerga tushib o’simlik ildizi orqali uning tanasiga zarar yetkazadi.
Inson organizimiga nafas va oziq - ovqat orqali kirgan bog’lovchi modda zarrachalari ko’z, teri hamda nafas olish a’zolarini kasallantiradi. Ayniqsa zarrachalar tarkibidagi erkin kalsiy oksidi (CaO) odam organizimi uchun zararlidir.Hozirgi davrda eski texnalogiyalar o’rnini asta - sekin yangi,zamonaviy mashina – mexanizmlar egallamoqda.Bundan tashqari keramzit ishlab chiqarish zavodlarida har bir zavodlarda veltinyatsiyon tarmog’lari o’rnatilishiga kuydirish sexlarini boshqa sexlardan alohida o’rnatilishiga katta e’tibor berilmoqda.
Yuqoridagilardan tashqari yong’inga qarshi moslamalar ortiqcha havoni chiqaruvchi moslamalar va boshqalarni ham hisobga olinsa mehnatni muhofaza qilish tog’ri bajarilgan bo’ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   X.Akramov, Sh.Rahimov, X.Nuritdinov, M.Turopov – “Beton to’ldiruvchilari texnologiyasi”, Toshkent, 2012 yil.
   
2. 
   X.Akramov,X.Nuritdinov – “Beton va temir-beton buyumlari ishlab chiqarish texnologiyasi”, Toshkent, 2011 yil
   
3. 
   X.A.Akramov – “Qurilish ashyolari sanoati korxonalarini loyihalash”, Toshkent, 2003 yil
   
4. 
   N.A.Mahmudova, Sh.T.Rahimov – “Beton to’ldiruvchilari texnologiyasi” fanidan kurs loyihasini bajarish uchun uslubiy ko’rsatma, Toshkent, 2013 yil.
   
5. 
   Sh.T.Raximov N.A.Maxmudova “Beton to’ldiruvchilar texnalogiyasi” Toshkent 2020 yil.
   
6. 
   УзСТ 9758-96 “Qurilish ishlarida ishlatiladigan g’ovak anorganik to’ldirgichlar.Sinash usullari”
   
7. 
   УзРСТ 8736-93 “Qurilish ishlari uchun qum.Texnik shartlar”.
   
8. 
   УзРСТ 728-96 “Og’ir va mayda to’lgirgichli beton”.