O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

1. 
Yuqish vaqti
-
 
yuqish og'iz bo'shlig'i shilliq qavati orqali(difteriya, 
skarlatika,(qizilcha)), yuqori nafas yo'llari orqali (gripp), hashoratlar chaqishi 
orqali (bezgak)), yuqish payti. 
2. 
Yashirin (inubasion) davr- kasallikning dastlabki 
belgilari paydo bo'lguncha bo'lgan davr. 3. Prodormol(dastlabki belgilar) davri. 
4. Kasallikning rivojlanishi davri- (ko'pincha harorat ko'tarilishi xarakterli). 5. 
Belgilarning yo'qolib borish davri. 6. Puzamin davri. 
Yuqumli kasalliklardan sog'aygan bola, o'smir va katta yoshli odamlarda 
ko'pincha immunitet hosil bo'ladi. 
Jismoniy sog'lom, uyg'un rivojlangan bolalar kasalliklarni yengil o'tkazadi. 
Injiq, noziknihol bolalarda og'ir kechib turli asoratlar qoldirishi (yurak, 
buyrak,jigar zararlanishi va boshqalar) mumkin. Jismoniy tarbiya va mehnat 
ta'limi o'quvchilarga organizmidagi kasalliklarga qarshi kurasha olish qobilyatini 
kuchaytiradi, gigiyena va uning qoidalariga rioya qilish ham bu sohada ancha 
yordam beradi. 
 
Organizmni yuqumli kasalliklardan himoya qilish
Organizmga kasallik tug'diruvchi mikroorganizmlarning kirish u yoki bu 
kasallikni keltirib chiqaradi. Ba'zi odamlar ko'plab kasalliklarga beriluvchan, ba'zilari 
beriluvchan bo'lmaydi. Masalan , qizilcha (skorlatika) 40-50% bolalardagi-na 
kuzatiladi. Demak, odam organizmida kasalliklarga qarshi himoya omillari, mexanizmi 
mavjud, deb xulosa chiqarish mumkin.
Nospesifik omillarga teri va shilliq qavat kirib, ular yot zarrachalarning 
organizm ichak muhitiga o'tish yo'lidagi to'siq bo'lib xizmat qiladi. Bundan 
tashqari qon tarkibidagi fagosit hujayralar ham kiritiladi, ular qondan tashqari 
limfa tugunlari, so'lak bezlar, suyak iligida bo'ladi. 
Ular umumiy himoya omillari bo'lib, u yoki bu kasallikni tug'diruvchi 
mikroorganizmlarni aynan yo'qotish xususiyatiga ega bo'lmay, barchasigabir xil 
ta'sir ko'rsatadi va mikroorganizmlar kam sonda bo'lganda samarali xizmat 
qiladi. 
Infeksiyalarda asosiy vazifani spesifik ( maxsus) omillar bajarib, organizmda 
u yoki bu kasallikka qarshi ishlab chiqarilgan tanachalar yordamida biror-bir 
kasallikni to'ldiruvchi mikroorganizmlarga qarshi kurashadi. Bunday xususiyat 
immunitet deb ataladi. Immunitetda organizm yot zarrachalardan himoyalanish 
uchun kompleks reaksiya hosil qiladi. Immunitetda biro-bir kasallikka qarshi 

---

132 
himoya hosil qilinib, ikkinchisiga ta'sir qilmaydi. Masalan, chechakka nisbatan 
hosil bo'lgan immunitet qizilchaga ta'sir qilmaydi. 
Organizmning immun jarayoni organizmga kirgan yot zarracha (bakteriya, 
moddalar)- antigen deyiladi, ular organizmga xos bo'lmay, turli himoya 
to'siqlarini chetlab, yorib o'tib organizm ichki muhitiga kirib oladi. 
Organizm ularga qarshi ko'rsatuvchi tanachalar- antitelalar ishlab 
chiqaradi.
Ba'zan o'z organizmdagi oqsillar ham antigen xususiyatga ega bo'lib qoldi. 
Bu zararlangan molekulalarning organizmga xos bo'lmagan tizimida qayta 
transformasiyasi natijasida bo'lishi mumkin. Bunday zarrchalar autoantigen,