O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

Qon aylanish sistemasi va qon aylanish sistemasining ahamiyati. 
Qon 
aylanish sistemasiga yurak, arteriya, vena va kapillyar hamda limfa tomirlari 
kiradi.
Yurakning avtomik qisqarib-kengayib turishi natijasida qon katta arteriya 
va kapilliyarlar orqali tananing hamma to'qima va hujayralariga tarqalib, so'ngra 
mayda o'rta, yirik vena qon tomirlari orqali yurakka qaytib keladi. Qon aylanish 
sistemasining faoliyati tufayli barcha to'qima va hujayralarga oziq moddalar, 
kislorod, gormonlar, mineral tuzlar boradi. Hujayralarda moddalar almashinuvi 
natijasida hosil bo'lgan qoldiq moddalar va karbonat angidrid ayirish 
organlariga yetkaziladi, Shuning uchun bu sistema «tashuvchi sistema» deb ham 
yuritiladi. 
Qon aylanishining umumiy sxemasi
. Qon aylansh sistemasi 2 ta, katta va 
kichik qon aylanish doirasidan iborat.
Katta qon aylanish doirasi yurakning chap qorinchasidan chiquvchi eng 
katta arteriya qon tomiri-aortadan boshlanadi. Aortadan chiqadigan arteriya qon 
tomirlari o'z navbatida o'rtacha, mayda tomirlarga, ular esa eng mayda 
kapillyarlarga bo'linadi. To'qimalar va hujayralardagi moddalar almashinuvi 
jarayoni ana shu kapillyarlar orqali amalga oshadi, ya'ni kapillyarlardagi qon 
tarkibidagi oziq moddalar, gormonlar, kislorod hujayralarga o'tadi. 

---

110 
Hujayralardagi moddalar almashinuvi natijasida hosil bo'lgan qoldiq moddalar, 
karbonat angidrid vena kapillyarlariga, undan kichik, o'rta, yirik vena qon 
tomirlari orqali yurakning o'ng bo'lmachasiga quyiladi.
Kichik qon aylanish doirasi yurakning o'ng qorinchasidan chiqadigan o'pka 
arteriyasidan boshlanadi. O'pka arteriyasi ikkiga bo'linib, o'ng va chap 
o'pkalarga boradi. O'pkalarda kapillyar qon tomirlariga aylanib, o'pka alveolalari 
bilan gazlar almashinuvini amalga oshiradi. Vena kapillyarlaridagi qon 
kislorodga to'yinib, arterial qonga aylanadi, o'pka venasi orqali yurakning chap 
bo'lmasiga quyiladi. Yangi tug'ilgan bolada to'liq qon aylanishi 12 sek da, 3 
yoshda 15 sek da, 14 yoshda 18 sek da, katta odamda 22 sek da sodir bo'ladi.