O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Ochilmaydigan  mayda  gulli  o’simliklarning  o’zidan  changlanib  urug’lanishi  kleystogamiya  deb 
ataladi.  Kleystogamiya  avtogamiyaning  bir  ko’rinishi  bo’lib  tashqi  muhitning  noqulay  sharoitlari 
natijasida kelib chiqqan. 
Chetdan changlanish. Chetdan changlanish ko’pchilik o’simliklar uchun qulaydir. Chunki bunday 
changlanish  usulida  har  xil  irsiy  belgilarda  ega  bo’lgan  gametalar  qo’shiladi.  Shuning  uchun  ham 
chetdan changlanish avtogamiyaga nisbatan ancha ustun turadi. 
Shunday  qilib,  chetdan  changlanish  o’simliklar  uchun  foydali  hisoblanib,  uning  birdan  –  bir 
kamchiligi har doim amalga oshavermasligi va ko’pgina omillarga bog’liqligidadir. Ksenogamiyada 
changlarni  bir  guldan  ikkinchi  gulning  urug’chisi  tumshukchasiga  kelib  tushishi  turli  vositalar 
(usullar)  bilan  amalga  oshadi:  Etnomofiliya  –  hashorotlar  yordamida:  Orintofiliya  –  qushlar 
yordamida;  Xiropterofitliya  –  ko’rshapalaklar  yordamida  ular  o’lik  tabiatning  omillari  bo’lgan 
anemofiliya – shamol yordamida; gidrofiliya – suv yordamidadir. 
Hasharotlar  yordamida  changlanuvchi  o’simliklarda  ularni  jalb  qiluvchi  xilma  –  xil  moslanishlar 
mavjud: 
1. Gulqo’rg’on, changchilar, gulyobarglar va uchki barglarning rangdor bo’lishi. 
2.  Ko’pchilik  etnomofi  o’simliklar  gullarida  hasharotlarni  jalb  qiluvchi  maxsus  bezlar,  ya’ni 
nektardonlardan ajralib chiquvchi nektar katta rol o’ynaydi. 
3. Gul changlarni o’zi ham hasharotlar uchun muhim ozuqa manbai bo’lib xizmat qiladi. 
4. Etnomofil o’simliklarning gullarini ko’pchiligi efir moylariga boy. 
Shubhasiz gullarning xilma – xil ranglari changlatuvchi hasharotlarni jalb qilishga moslanishishda 
katta ahamiyatga ega.