O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi



Download 3,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet72/260
Sana31.12.2021
Hajmi3,95 Mb.
#200446
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   260
Bog'liq
botanika

Asosiy  tushunchalar:  ildiz  qini,  bo’linish,  o’sish,  shimish  va  o’tkazuvchi  zonalar,  epiblema, 
dermatogen,  ekzoderma,  mezoderma,  endoderma,  markaziy  silindr,  birlamchi  po’stloq  proto  -  va 
metaksilema,  proto  -,  va  matafloema.  o’zak  nurlari,  metamorfoz  (bir  shaklni  boshqa  shaklga 
o’tishi),  ildizmevalar,  tugunak  ildizlar,  etdor  ildizlar,  tayanch,  taxtasimon,  soxta,  nafas  oluvchi, 
ilashuvchi va havo ildizlari. Mikoriza (zamburug’, ildiz ya’ni o’zaro hamkorlikning bir ko’rinishi).  
 
Ildizning  tuproqdan  suv  va  unda  erigan  mineral  moddalarni  o’zlashtirishi  uning  asosiy  va 
biologik  jihatdan  muhim  vazifasi  hisoblanib,  bu  uning  ichki  va  tashqi  tuzilishini  belgilaydi. 
Ildizning eng uchki qismida apikal meristema hujayralar tashqi tomonidan ildiz qini bilan o’ralgan. 
Ildiz qini konussimon qalqon shaklida bo’lib, bir–birlari bilan kuchsiz bog’langan yupqa po’stli, bir 
oz cho’ziq va nozik hujayralardan tashkil topgan. 
Ildiz  o’q  organ,  u  shoxlanish  xususiyatiga  ega  bo’lgani  uchun  nisbatan  katta  yuza  hosil 
kiladi.  Bu  uz  navbatida  ildizni  tuproq  bilan  o’zaro  ta’sirini  oshiradi  va  suv  shimishni 
yengillashtiradi.  Ildizning  umumiy  yuzasi  yer  ustki  organlarga  nisbatan  oriq  bo’ladi,  tez  usishi  va 
shoxlanishi  natijasida  katta  maydonlarni  egallab  oladi.  Dastlabki  ildiz  o’simlikning  urug’idagi 
murtakda  rivojlanadi.  Undagi  asosiy  va  yon  ildizlar  shakllanib  ular  ham  o’z  navbatida  shoxlanib 
ketadi. Ana shunday ildiz tizimi ikki pallali o’simliklar uchun xosdir.   
Bir  pallali  o’simliklarda  asosiy  ildiz  uncha  o’smaydi  va  nobud  bo’ladi,  ildiz  tizimi  esa 
poyaning  ostki  qismidan  rivojlangan  qo’shimcha  ildizlardan  tashkil  topadi.  Bunday  ildizlar 
rivojlanish darajasi bo’yicha deyarli bir xil, ular popuksimon ildiz tizimini hosil qiladi.  
Ildizlar  odatda  silindrsimon  shaklda  bo’lib,  o’q  organlar  uchun  xos  bo’lgan  radial  simmetriyali 
tuzilishga  ega.  Bargsiz  ba’zi  bar  o’simliklarda  ildizlar  qo’shimcha  kurtak  hosil  qiladi  va  ulardan 
qo’shimcha novdalar shakllanadi. Ildizning uchi ildiz qini bilan himoyalangan, uning ostida o’sish 
nuqtasi joylashgan.  
Ildiz vegetativ organ sifatida ana shunday morfologik belgilar bilan tavsiflanadi.  
Ildiz qini ostida meristematik xarakterdagi hujayralardan iborat bo’linish zonasi joylashgan. Deyarli 
barcha  bo’linuvchi  hujayralar  ana  shu  zonaga  joylashgan  va  taxmina  1  mm  o’lchamga  ega. 
Bo’linish zonasi ildizchaning sariq rangda bo’lishi, uning hujayralari sitoplazma bilan to’lib turishi 
va vakuolalarning bo’lmasligi bilan ajralib turadi. 
Ildizning  uchki  qismida  bo’linish  zonasidan  keyin  o’sish  zonasi  joylashadi.  Bu  zonada  hujayralar 
ildiz  o’qiga  nisbatan  parallel  yo’nalishda  bo’lib,  kuchli  ravishda  yiriklashadi,  ammo  bu  zonada 
hujayralarning  bo’lishi  deyarli  kuzatilmaydi.  Ildiz  hajmining  ortishi  hujayralarning  umumiy  suv 
bilan  to’yinishi  va  yirik  vakuolalar  hosil  bo’lishi  bilan  bog’liq.  O’sish  zonasi  uncha  katta  emas, 
birnecha mm dan oshmaydi. O’sish zonasining oxirlarida joylashgan hujayralar cho’zilish imkoniga 
ham ega emas va tuproq zarrachalari bilan uncha ishlashmaydi.  
Rizodermadan  ko’plab  ildiz  tuplari  paydo  bo’ladi.  Ular  to’prok  zarrachalari  bilan  shunday  ilashib 
ketganki, hatto ular bir-biri bilan qo’shilib ketganday seziladi. Ildizning ildiz tuklariga ega bo’lgan 
qismiga  shimish  zonasi  deyiladi.  Tajribalarning  ko’rsatishicha,  suv  va  mineral  moddalarning 
shimilishi ana shu joyda kuzatiladi. Shimish zonasi bir necha o’n santimetrga borishi mumkin. Ildiz 
tuklari uzoq yashamaydi, tezda nobud bo’ladi. 
O’tkazuvchi  zona  bir  necha  metrga  borishi  mumkin.  Bu  zona  orqali  suv  va  mineral  moddalar 
o’simlikning barcha organlariga yetib boradi.  

Download 3,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   260




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish