O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi


Gulli  o’simliklarning  urug’lanishi



Download 3,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet145/260
Sana31.12.2021
Hajmi3,95 Mb.
#200446
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   260
Bog'liq
botanika

Gulli  o’simliklarning  urug’lanishi.  Changlanishdan  keyin  urug’lanish  sodir  bo’ladi.  Urug’lanish 
sodir  bo’lgunga  qadar  esa  ma’lum  vaqt  o’tadi.  U  turli  o’simliklarda  turlicha  bo’lib,  masalan, 
emanda – 12-14 oy, olxada – 3-4 oy, orxideyada – odatda bir necha hafta davom etadi. Ko’pchilik 
o’simliklarda  changla-nishdan  urug’lanishgacha  bo’lgan  davr  1-2  sutka,  tegmanozik-da  –  2  soat, 
ko’k  saqqizda  –  15-45  minutga  teng.  Harorat  esa  bu  jarayonni  tezlatadi.  Bu  murakkab  jarayon 
quyidagicha  kechadi.  Chang  hali  changdonda  turgan  davridayoq  jiddiy  o’zgarishlarga  uchraydi. 
Chang donasining yadrosi mikrospora ichida turgan paytda bo’linib 2 ta, hujayra ham bo’linib 2 ta 
gameta,  ya’ni  spermiya  hosil  qiladi.  Bu  ikki  hujayra  chang  trubkasidan  mikropile  orqali  murtak 
xaltasiga  tomon  harakatlanadilar.  Bu  yerda  chang  trubkasi  yorilib,  ular-ning  biri  tuxum  hujayrasi, 
ikkinchisi  esa  murtak  xaltasining  ikkilamchi  yadrosi  bilan  qo’shiladi.  Birinchi  hujayraning 
qo’shilishidan  urug’  murtak,  ikkinchisidan  esa  endosperm  hosil  bo’ladi.  Bu  jarayon  shu  sababli  
qo’sh urug’lanish deyiladi va uni 1898 yilda rus olimi S.G.Navashin ixtiro qilgan. Ushbu jarayon 
faqat yopiq urug’lilarda kuzatiladi. 
Urug’langan  tuxumhujayra  parda  bilan  o’ralib  tinim  davriga  ketadi.  Bu  davr  turli  o’simliklarda 
turlicha  bo’ladi.  Masalan,  g’alladoshlar  va  qoqidoshlarda  bir  necha  soat  davom  etadi.  So’ngra 
tuxumhujayra  ikkiga,  chang  yo’liga  qaragan  terminal,  unga  teskari  tomonda  bazal  hujayralariga 
bo’linadi. Bu jarayon uzunasiga va ko’nda-langiga qarab bir necha marta takrorlanishidan hamma 
tomoni to’rt burchak hujayralar yuzaga keladi. Bu hujayralarning har biri ham bo’linib, oktang (lot. 
okto-sakkiz) deb ataluvchi hujayralar hosil bo’ladi. 
Shu  vaqt  mobaynida  bazal  hujayra  ko’ndalang  to’siqlar bilan  ajratilib,  tortma  hosil  qiladi. Tortma 
embrion  paydo  qiluvchi  terminal  hujayraning  oziq  moddalarini  endosperm  joylashadigan  embrion 
xaltasi  bo’shlig’iga  surib  tushiradi.  Endosperm  maxsus  to’qimaga  aylanib  urug’dagi  oziq 
moddalarni  to’play  boshlaydi.  Tortmaning  uchidagi  hujayra  o’sib  pufaksimon  nayga  o’xshab, 
gaustoriya so’rg’ichga aylanadi. 
Oktang  hujayralarining  ostki  qismidan  novda  apeksi,  urug’palla,  uning  ustida  gipokotil  taraqqiy 
etadi. Urug’pallalar va tortma o’rtasidagi pastki hujay-ralardan birlamchi ildiz hosil bo’ladi. 


 
79 
Urug’murtak  asta-o’kin  uruqqa  aylanadi.  Inti-gumentlardan  po’st,  nutsellusdan  perisperm  hosil 
bo’ladi. Tugunchaning hamma qismi mevaga aylanadi. 
Apomiksis.  Jinsiy hujayralar qo’shilishida urug’lanmagan tuxumhujayradan yangi organizm rivoj-
lanishi  apomiksis  deyiladi  (yunon.  ano-inkor,  miksis-qorishish).  Bu  hodisa  ko’pincha  qoqidoshlar, 
ra’nogul-doshlar va g’alladoshlar singari evolyutsion jihatdan taraqqiy etgan oilalarda kuzatilganligi 
sababli,  apomiksis  kelgusida  jinsiy  ko’payish  o’rnini  egallaydi,  natijada  yangi  o’simliklar  guruhi 
paydo bo’ladi, degan fikrlar bildirilmoqda.   
Ayrim  o’simliklarda  urug’murtagi  tuxumhujayra  urug’lanmasdan  rivojlanadi.  Bu  hodisa 
partenogenez  deyiladi. Urug’lanmasdan meva ham hosil bo’lishi mumkin, lekin uning urug’i puch 
bo’ladi. Bu hodisa esa partenokarpiya deyiladi. 
Savollar:  
Changlanish jarayonining mohiyati 
Changlanishning gulli o’simliklarda uchratiladigan asosiy turlari 
Yopiq to’pgullarning turlari 
Ochiq to’pgullarning turlari 
Qo’sh urug’lanish hodisasi va uning biologik ahamiyati  

Download 3,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   260




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish