O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

 
suv, tuz, yog`’
 
kabi moddalar ter bezlari orqali ter sifatida ajralib turadi. 
Ayirish sistemasining asosiy qismini siydik ayirish organlari tashkil qiladi. Bu 
organlarga: buyraklar, siydik yo’li, qovuq yoki siydik pufagi va siydik chiqarish kanali 
kiradi. 
Ayirish organlari yoki buyrak bolaning embrionlik davrida uning mezaderma 
qavatida shakillanib, 3ta davrni pronefroz, mezanefroz, metanefrozni o’z ichiga oladi. 
Bolalarning buryragi katta-kichikligi va vazniga ko’ra kattalarnikidan farq qiladi. 
Buyrak juft organ bo’lib, o’ng va chap buyraklarga bo’linadi. Shakli loviya shakliga 
o’xshash bo’lib, qorin bo’shlig’ining bel qismida ya’ni 1 va 2 bel umurtqalarining yon 
tomonida joylashgan. Yangi tug’ilgan bolada buyrakning vazni 11-12, 1 yoshda 27-36 
gr, 5 yoshda 55-56 gr, 7 yoshda 82-84 gr, 13 yoshda 100-102 gr, 15 yoshda 115-120, 
kattalarda esa 150 gr bo’lib, uzunligi 10-12 sm, eni 5-6 sm, qalinligi 3-4 sm bo’ladi. 
Buyraklar murakkab tuzilgan organ bo’lib, po’st va mag’iz qavatlardan iborat. Uning 
asosiy struktura birligi nefronlar bo’lib, ular buyrakda filtiratsiya funksiyasini bajarib 
qondagi moddalarni filtirlab birlamchi va ikkilamchi siydik shakillantiradi. Buyrakning 
po’st qavatida Shumlyanskiy Baumen kapsulasi bor. Bu kapsula 2 qavatli pardadan 
iborat bo’lib, undan egri-bugri kanalchalar boshlanib, buyrakning mag’iz qavatiga 
o’tadi. Buyrakning mag’iz qimida egri-bugri kanalchalar to’g’rilanib, yuqoriga buriladi 

---

121 
va bu burilish joyi genli halqasini hosil qilib, yana po’st qavatga qaytadi. Kanalcha 
chiqarish yo’liga quyiladi. Chiqarish yo’llari po’st va mag’iz qavatlari orqali o’tib, 
buyrak jomiga quyiladi. Undan esa siydik yo’llari orqali qovuqqa yoki siydik pufagiga 
quyiladi. 
Siydik yo’li. 
Bolaning embrionlik davrida, uning mezaderma qavatida ya’ni buyrak 
rivojlanishining mezanefroz davrida shakllanib, buyrak jomidan boshlanib, qorin 
bo’shlig’ining orqa qismidan siydik pufagiga birikadi. Godak bolaning buyrak jomlari 
va siydik yo’llari nisbatan keng, muskul va elastik tolalar yetarlicha rivojlanmaganligi 
uchun devorlarining tonusi pastroq bo’ladi. Uning uzunligi katta odamlarda o’rtacha 30 
sm bo’lib, 3 qavatdan ichki shilliq, o’rta muskul, tashqi serroz qavatdan iborat. Vazifasi 
buyrakda hosil bo’lgan siydikni siydik pufagiga yetkazib turadi.