O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi t oshkent moliya instituti “iqtisodiyot” kafedrasi

3.Pulning asosiy vazifalari
Pulning vazifasi - bu ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonida qiymat harakatiga xizmat qiladigan ma‘lum bir harakat yoki pulning "ishlashi". Pulning vazifalari ularning mohiyatining aniq namoyonidir. Shu munosabat bilan zamonaviy pulning iqtisodiy tabiati o‘zgarishi ularning vazifalarining o‘zgarishini belgilaydi.
Pulning vazifalari doimiy dinamikada: ba‘zilari oldinroq, ba‘zilari keyinchalik paydo bo‘lgan. Ularning rivojlanishi jarayonida pul vazifalarining paydo bo‘lishi quyidagicha ifodalanishi mumkin:⁹
1 - bosqich. Pul qiymat o‘lchovi sifatida. Tarixan pulning birinchi funksiyasi. Qiymat o‘lchovi sifatida pul barcha tovarlar qiymatining yagona o‘lchovidir.
2 - bosqich. Pul sotib olish vositasi sifatida. Pul xarid qilish vositasi sifatida muomalaga kiradi.
3-bosqich. To‘lov vositasi sifatida pul. To‘lov vositasi sifatida pul funksiyasida tovarlarni sotish va buning uchun pul olish o‘rtasida vaqt oralig‘i (vaqtning mos kelmasligi) vujudga keladi. Bunday sharoitda kredit kabi iqtisodiy hodisalar uchun shart-sharoitlar yaratiladi.
4 - bosqich. Pul taqsimlash vositasi sifatida. Pulni taqsimlash funksiyasida faqat ularning egasidan oluvchiga bo‘lgan harakati mavjud. Ushbu funksiya davlat moliyasining paydo bo‘lishi uchun ob‘ektiv iqtisodiy shartlardan iborat.
5 - bosqich. Pul to‘plash va tejash vositasi sifatida. Jamg‘arma va tejash jarayoni zamonaviy iqtisodiyotning zarur elementidir.
6 - bosqich. Pul bir valyutani boshqasiga almashtirish chorasi sifatida. Jahon pullari funktsiyasida pullar valyuta almashinuvini, to‘lovlar balansini yaratishni va valyuta kursini shakllantirishni osonlashtiradi.
Hozirgi vaqtda pulning asosiy vazifalari quyidagilar:
1. Qiymat o‘lchovi. Tovarning almashuv qiymatini ifodalash va uni aniqlash uchun qo‘lda naqd pulga ega bo‘lish shart emas. Pulning bu vazifasini ideal pul bajaradi. Tovar egasi fikran ideal ravishda shu tovarning almashuv qiymatini pul bilan ifodalaydi. Tovarning narxi talab va taklif miqdoran mos kelgan taqdirdagina uning qiymatiga muvofiq keladi. Agar talab va taklif mos kelmasa, narx qiymatidan farq qiladi. Demak, tovarlarning narxi ularning qiymatiga, talab va taklifning nisbatiga bog‘liq. Tovar almashuv qiymati va nafliligining pul bilan ifodalanishi uning narxidir.