O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi sog’liqni saqlash vazirligi andijon davlat instituti

3.2. Novokain, kofein-benzoat natriy, askorbin kislota, glukoza, natriy gidrokarbonat eritmalarini tayyorlash.
Eritmalar turg'unligini aniqlaydigan asosiy ko'rsatkich bu uning tarkibidagi dorivor moddaning fizik-kimyoviy xususiyati hisoblanadi. Eritma tarkibidagi dori modda barqarorligi asosan moddaning o'zining turg'unligi hamda eritma tarkibidagi erituvchida eriganda xususiyatlarini o'zgartirishi mumkinligi bilan ifodalanadi. Inyeksion eritmalar tayyorlashda esa bu xususiyatlar va turg'unlikni o'zgarishi sterilizatsiya ta'sirida, ya'ni harorat ta'sirida bir necha bor tezlashishini hisobga olish kerak. Dori moddalar parchalanishining bir qancha usullari borligini bilgan holda, ulardan eng ko'p uchraydigani gidroliz hamda oksidlanish reaksiyalari bo'lgani uchun ham, biz ana shu parchalanishlarga to'xtalib o'tamiz. Gidroliz tuzlarda, yog'larda, efir va uglevodlarda uchraydigan parchalanish hodisasi bo'lib, u tuzning kimyoviy xususiyati, harorat hamda modda konsentratsiyasi bilan bog'liq bo'ladi.
Kuchli asos va kuchsiz kislota hosilalaridan tashkil topgan tuzlardan inyeksion eritmalar tayyorlash.
Rp: Sol. Coffeini natrii benzoatis 10 % - 100,0
Steriliseture.D. S. teri ostiga 1 ml dan kuniga 2 marta. 0,4 ml 0, I n NaOH, eritmasi solib,
120°C-121"C steriIlanadi.
Gidroliz natijasida reaksiya muhitida ishqoriy sharoit yuzaga keladi. Bunga misol qilib natriy nitrit, natriy tiosulfat va kofein benzoat natriy eritmalarini keltirilishi mumkin. Reaksiyani to'xtatishni, ya'ni gidrolizni to'xtatishning birdan-bir usuli reaksiya muvozonatini orqaga qaytarish, ya'ni ishqoriy sharoit hosil qilish maqsadida 0, I n natriy ishqori yoki natriy gidrokarbonat eritmasi qo'llash mumkin.
NaN02 I litri uchun - 2 ml 0, I n
NaOH Kofein benzoat natriy 1 litri uchun- 4 ml 0,1 n

NaOH Na 2'Sp3 I litr uchun -20 g

NaHC03 Barbiturat kislotani natriyli tuzlari (geksenal, tiopental natriy) 0,05%-0,25% - NaOH yoki 5-6% - Na2 C03 solib turg'unlashtiriladi.
I I. Kuchsiz asos va kuchli kislota qoldiqlaridan tashkil topgan tuzlar. Gidrolizni to'xtatish yoki yo'qotish maqsadida eritma tarkibidagi H+ ionlarining sonini oshirish kerak. Ya'ni kislota solinadi. Suvda yomon eriydigan kuchsiz asos eritmalarida eritma pH muhitini siljishi ham eritma tarkibida cho'kma hosil qilishi mumkin (strixnin, papaverin, nikotin, omnopon). pH muhitni sezilarli darajada siljishi esa eritmada ancha kuchli asoslarni ham ajratib chiqaradi. Masalan: novokain asosi, agar shisha sifati past bo'lsa, sterillash vaqtida shishada moysimon qoldiq ko'rinishida ajraladi. Bunday tuzlar, odatda, 0, I n. xlorid kislota bilan turg'unlashtiriladi va I litrga 4 ml solinadi. pH 3,0-4,0 (natriy strixnin mortin gidroxloridga, dikain, dibazolga) sovkain eritmasiga - 6 ml 0,1 N. HCI solinadi. Novokain va dikain gidroxlorid eritmalarini tayyorlashda xlorid kislotadan turg'unlashtiruvchi sifatida foydalaniladi. Ammo shuni aytish kerakki, bu anestetiklarning og'riq qoldirish xususiyati faqat asos holida ho'lganda namoyon bo'ladi. Uning farmakologik xossasi yuzaga keIishi uchun muhit neytral yoki kuchsiz ishqoriy bo'lishi kerak. Shuni ham ta'kidlab o'tish kerakki, bunday sharoitda novokainni saqlat bo'lmaydi, chunki novokain ishqoriy gidrolizga uchraydi, bu esa uni parchalanishiga olib keladi. Novokainning bu xususiyatlarini hisobga olgan holda uni ishl?tiladi. Agar kam hajm 1- 2-5 ml hajmda ishlatilganda, uni HCI bilan turg'unlashtirib tayyorlanadi pH (4,2-4,5) 2. 0,65% difosfatni osh tuzi bilan olingan aralashmasi eritmasida pH=7,2 3.
Rp: Sol. Novocaini 0,5 % - 200,0
Sterilisetur!
D. S. Pasporti: Novokain 1,0 Inyeksion suv 200ml
Xlorid kislota 0,8 ml 4 ml- 1000ml x - 200ml

Dorixonalarda qulaylik uchun 0,01 xlorid kislota eritmalari tayyorlab qo'yiladi. Ularni 100 ml dan qilib, ya'ni 0,4 ml -8,3% Ii xlorid kislotani 100 gacha suyultirib 120·C - 8 minut steriIizatsiyalab tayyorlanadi. Bunday turg'unlashtiruvchilarni saqlash muddati 45 kungacha. Kuchli asos va kuchsiz kislota, kuchsiz kislota va kuchli asosdao tashkil topgao tuzlardao ioyeksioo eritmalar tayyorlash Kuchli asos va kuchsiz kislotadan tarkib topgan tuz (natriy kofein benzoat, natriy nitrit, natriy tiosulfat va boshqalar) eritmalari uchun stabilizator sifatida ishqor eritmalari ishlatilishi mumkin. Rp: Sol. Coffeini - natrii benzoatis 10% - 50 ml Sterilisetur! D.S. 1 ml dan teri ostiga yuboriladi. Pasporti: Koffein benzoat natriy 0,5 g Natriy gidrooksid eritmasi 0,2 ml 1000 ml-4ml 50 ml-X Inyeksiya suvi- 50 ml V 50 ml urn = Yuqoridagi retsept kuchli asos va kuchsiz kislotadan tashkil topgan tuz eritmasiga misol bo'ladi. XI DF si talabiga binoan eritmani tayyorlashda stabilizator sifatida bir litr eritmaga 0,1 M natriy ishqoridan 4 ml qo'shiladi. Bu retsept bo'yicha 0,2 ml natriy gidroksid eritmasi qo'shamiz. Eritmaning pH ko'rsatkichi 6,8-8,0 oraligida bo'ladi. Eritma 120·C da 8 minut sterillanadi. Alkaloid va sintetik azot asos tuzlari eritmasi (mortin gidroxlorid, strixnin nitrat, novokain va b.) qadoqlanadigan shishaning ishqoriy muhiti ta'sirida gidroliz, fenol guruhining oksidlanishi, murakkab efir bog'larining sovunlanishi kabi reaksiyalarga uchraydi. BlI eritmalarni 0,1 M Ii xlorid kislotasi qo'shib tllrg'lInlashtiriladi.

Rp: Sol Dibazoli 1%-10 ml
Sterilisetllr!
D.S. 50 flakon.
Steril o'lchov kolbasiga aseptik sharoitda tortib olingan 5 g dibazol solinadi. Ustiga inyeksiya uchun ishlatiladigan suv, 5 ml 0, I M Ii xlorid kislota eritmasi solib eritiladi va eritma hajrni 500 ml ga yetkaziladi. Tayyor eritma steril flltr orqali hajmi 10 ml Ii idishlarga qadoqlanadi. Idishning og'zi rezina tiqin va aluminiy qopqoq bilan zich qilib berkitiladi. Mexanik zarrachalar bor-yo'qligi

tekshirilib, so'ng avtoklavda 120·C haroratda 8 minut sterillanadi. Yana mexanik zarrachalar bor-yo'qligi tekshirilib, tegishli yorliq yopishtiriladi. Eritmani saqlanish muddati qorong'i va salqin yerda 60 kun. XI DF bo'yicha, inyeksiya dori turlariga steril suvli va suvsiz eritmalar, suspenziyalar, emulsiyalar yuborishdan oldin steril erituvchida eritiladigan quruq va qattiq moddalar (kukunlar, g'ovak massalar va tabletkalar) kiradi. Dorivor moddalarni erituvchisi sifatida DF va normativ texnik huijatIar talablariga javob beruvchi inyeksiya uchun suv, o'simlik moylari, etiloleat ishlatiladi. Kompleks erituvchi tarkibida esa etil spirti, glitserin, propilenglikol, polietilenoksid 400, benzilbenzoat, benzil spirti va boshqa erituvchilar ishlatiladi. Inyeksiya uchun ishlatiladigan suv XI DF ga asosan tozalangan suvga quyilgan talablardan tashqari apirogen bo'lishi kerak (FS 42 o'z - 0512 - 2002). Bu suv aseptik sharoitda tomchilarni ushlab qoladigan maxsus separator o'rnatilgan distillatsion apparat yordamida olinadi. Inyeksiya uchun ishlatiladigan suv va inyeksion eritmalarning pirogenligini tekshirish XI OF, 2-tomining, 183-betida keltirilgan «Pirogenlikka tekshirisb> maqolasiga ko'ra olib boriladi. Tarkibida 3% dan ortiq dorivor modda saqlagan inyeksion eritmalarni tayyorlash Inyeksion eritmalar og'irlik - hajm usulida tayyorlanadi. Bu talab dori moddalar konsentratsiyasi 3% dan ortiq bo'lganda, ya'ni og'irlik - hajm va og'irlik bo'yicha konsentratsiyalar orasidagi farq sezilarli darajada o'zgarganda, alohida ahamiyat kasb etadi.

Rp: Sol. Analgini 25%- 10 ml
Sterilisetur! 293 D. S. 100 flakon.
Eritma 2 xil tayyorlanishi mumkin:

1. Steril o'lchov kolbasiga 250g analgin aseptik sharoitda tortib olib solinadi. Ustiga inyeksiya uchun ishlatiladigan suvdan solib eritiladi va eritma hajmi I litrga yetkaziladi.

2. O'lchov kolbasi bo'lmaganda suv miqdori eritmaning zichligiga ko'ra hisoblab topiladi. 25% Ii analgin eritmasining zichligi 1,080 glml. Bundan 1 litr eritma og'irligi:
1000ml x 1,080 g/ml = 1080 g
Inyeksiya uchun ishlatiIadigan suvning miqdori:
1080 g - 250g = 830 ml
Steril yordamchi idishga 250 g analgin va 830 ml inyeksiya suvi so lib eritiladi. Erituvchi miqdorini dori moddasining hajm oshish koeffitsienti (HOK) orqaIi ham hisoblash rnumkin. Analginning HOK 0,68 ga teng. Bundan, 250 g analgin suvda eriganda eritma hajmi 170 ml (250 x 0,68) ga ortadi. Demak, inyeksiya uchun ishlatiladigan suvning miqdori: 1000 ml -170m] = 830 ml bo'lishi kerak. Tayyor eritma steril filtrlanib, 10 ml hajrndagi idishlarga qadoqlanadi. Idishning og'zi rezinka probka va aluminiy qopqoq bilan zich qiIib berkititadi. Mexanik zarrachalar bor-yo'qligj tekshirilib, so'ng avtoklavda 120·C haroratda 8 minut davomida sterillanadi. Yana qaytadan rnexanik zarrachalar bor-yo'qIigi tekshiriIib, tegishli yorliq yopishtiriIadi. Eritmaning yaroqlilik muddati 30 kun bo'lib, u qorong'i va salqin joyda saqlanishi lozim. Termolabil va tez oksidlanuvchi moddalardan inyeksion eritmalar tayyorlash Termolabil moddalar eritmasi aseptik sharoitda termik sterilizatsiyasiz tayyorlanadi. Bunday moddalarga akrixin, barbitalnatriy, geksametilentetramin, etakridin laktat, apomorfin gidroxloridlar kiradi.
Rp: Sol. Barbitali natrii 5% - 50 ml
Sterilisetur!
D.S. Inyeksiya uchun

Tayyorlanishi: aseptik sharoitda 2,5 g barbital natriy o'lchov kolbasiga solinib uni sterillangan inyeksiya suvida eritiladi va hajmi 50 ml ga yetkaziladi. Belgilangan idishga filtrlanadi. Idishga «Aseptik sharoitda tayyorlangan» deb yozilgan yorliq

yopishtiriladi. 294 Oson oksidlanuvchi moddalami stabillash uchun , masalan: askorbin kislotasi, dorivor moddadan ko'ra osonroq oksidlanuvchi antioksidantlami (natriy sui fit va shunga uxshash) eritmaga qo'shish lozim. Aseptik usulda osoo oksidlanadigao moddalar eritmasini tayyorlasb Askorbin kislotasi, adrenalin gidrotartrat, momn gidroxlorid, vikasol, novokainamid, fenotiazin. Oson oksidlanuvchan moddalar eritmasi tayyorlanganda va ayniqsa sterilizatsiya vaqtida harorat hamda suvda erigan va bo'sh yerdagi kislorod ta'sirida moddaning oksidlanishi ro'y beradi. Mana shu oksidlanishning oldini olish maqsadida ularga antioksidantlar qo'shiladi.
Rp: Sol.Acidi ascorbinici 5% - 200 ml
Sterilisetur!
D.S. I ml dan mushak orasiga.
Pasporti: Askorbin kislotalO g Natriy sulfit 0,4 1000 ml-2 ml 200 ml-X Natriy gidrokarbonat 0,472 1000-23,85 200-X I
inyeksiya suvi- 200 ml Vum= 200 ml
Yuqoridagi retsept oson oksidlanuvchi modda eritmasiga misoldir. MTX bo'yicha askorbin kislotasi eritmasini tayyorlash uchun 1 litr eritmaga 2 g suvsizlangan natriy sui fit (antioksidant sifatida) va 23,85 g natriy gidrokarbonat qo'shib tayyorlanadi. Eritmaga natriy gidrokarbonat tuzini qo'shishdan maqsad askorbin kislotaning keskin kislotali muhitini neytrallashdir. Inyeksiya uchun suv yangi qaynatilgan bo'lishi kerak. Tayyorlaoisbi: aseptik sharoitda 109 askorbin kislota, 0,4 g suvsizlangan natriy sulfit va 4,77 g natriy gidrokarbonat o'lchov kolbasiga solinib, 1/3 qism inyeksiya uchun ishlatiladigan suvda karbonat angidrid gazi batamom chiqib ketgunga qadar yaxshilab aralashtirib tUl-gan holda eritiladi.
So'ng yana 1/3 qism suv qo'shib tuzlar erib bo'iguncha aralashtiriladi. Gaz pufaklari ajralishi to'xtagach, eritma hajmi 200 ml ga yetkaziladi. Tayyor eritma steril flItr orqali 200 ml Ii idishga qadoqlanadi. Idishning og'zi rezina tiqin va

aluminiy qopqoq bilan zich qilib 295 berkitiladi. Mexanik zarrachalar bor-yo'qIigi tekshirilib, so'ng avtoklavda 120·C haroratda 12 minut sterillanadi. Yana mexanik zarrachalar bor-yo'qligi tekshirilib, tegishli yorliq yopishtiriladi. Quyida keltirilgan "Fitin-C" tarkibi kafedra mudiri K.S. Maxmudjonova rahbarligida tadqiqotchi izlanuvchi N.E.Mamatmusayeva tomonidan taklifetilgan bo'lib, oson oksidlanuvchi moddalar bilan inyeksion eritrnlar tayyorlashga misol bo'ladi.

Glukoza eritmasini turg'unlashtirish uchun, bir litr glukoza eritmasiga 0,26 g natriy xlorid va 5 ml 0,1 M xlorid kislota eritmasi (aralashma) qo'shib tayyorlanadi. Bu ara1ashmani Veybel stabilizatori deb ataladi. Ishni tezlatish uchun oldindan tayyorlangan stabilizatm eritmasi ishlatiladi. Buning uchun 5,2 g natriy xlorid, 4,4 ml suyultirilgan xlorid kislotasi (8,3%) va bir Iitrgacha tozalangan suv kerak bo'ladi. Glukoza eritmasini tayyorlashda bunday stabilizator eritma hajmiga nisbatan 5% qo'shiladi (uning konsentratsiyasidan qat'iy nazar). Demak, yuqoridagi retsept uchun qo'shiladigan stabilizator miqdori 5 ml. Bu stabilizatorda xlorid kislotasi shishaning ishqoriyligini neytrallaydi va glukozaning karamelizatsiyaga uchrash x~vfini kamaytiradi. Natriy xlorid esa aldegid guruhi
bilan kompleks birikma hosil qiladi va eritmani oksidlanish-qaytarilish jarayonidan saqlab turadi. Barqarorlashtirilgan glukoza eritmasi 120·C da 8 minut stcrilizatsiya qilinadi. Sarg'ish glukoza eritmasini sterillashdan oldin 296 uni faollashgan ko'mir orqali filtrlash yoki ozgina faollashtirilgan ko'mir bilan aralashtirib filtrlash kerak bo'ladi. Glukozaning inyeksion eritmasini tayyorlashda uning namligini hisobga olish kerak. Olinadigan glukoza miqdori farmakopeyada keltirilgan tenglama bo'yicha hisoblab topiladi:

Eritmalarni filtrlash uchun sterillangan mayda teshikli filtr qog'ozlardan foydalaniladi. Ikki qavatli filtr qog'oz tagiga bir chimdim uzun tolali paxta solinadi. Filtrlarni pergament kapsulalarga o'rab sterillanadi va keragida ochiladi. Natriy salitsilat, solyuzid va fenol hosilalari birikmalarini kulsiz filtr orqali filtrlanadi. Chunki ular oddiy filtr qog'oz tarkibida bo'ladigan Fe+ bilan reaksiyaga kirishib rangli birikmalar hosil qilishi mumkin. Qog'oz va paxta orqali filtrlanganda birinchi qismi yordamchi idishga filtrlanib, uni o'sha filtr orqali yana o'tkazish kerak. Katta hajmdagi eritmalarni filtrlashda esa vakuum –
filtr moslamalardan foydalaniladi. Inyeksiya uchun eritmalar neytral shishalarda chiqariladi. (NS - 3, NS - 1, NS - 2 navli). Inyeksion suspenziyalar tayyorlash Sterillash vaqtida osilmalar bir xilligini yo'qotadi, shuning uchun ingredient laming xossalariga qarab sterilizatsiya qilinadi,so'ng modda aseptik sharoitda tayyorlanadi.
Rp: Hydrargyri Salicylatis 5. 0 Olei. Amyqdalarum 50. 0
Stesilisetur! M.
D. S. Inyeksiya uchun.
Masalan, dorixat bo'yicha dori uchun hovoncha,dasta va idishlar issiq havoda sterilizatsiya qilinadi. Ayrim hollarda dorixonalarda hovonchani sterillash uchun spirt yoqiladi, bu ishonchli emas (spirt yonmaganjoy isimaydi). Shaftoli, bodom yog'lari issiq havoda sterillanadi. 5 g simob salitsilat va 2-3 g steril moy hovonchada bir xiI aralashma bo'iguncha eziladi. Keyin aralashma qolgan moy bilan aralashtiriladi va yog' bilan yuvib sterillangan kolbaga solinadi. Qayta sterilizatsiya qilinmaydi,chunki sterillash osilmada flokulatsiya paydo qilishi mumkin. Bulaming eng oddiylaridan biri natriy gidrokarbonat eritmasi
. Rp: Sol N atrii hydrocarbonatis 3-5-7% - 100 m]
Sterilisetur!
D. S. Inyeksiya uchun.
Bu eritmalarni tayyorlashdagi birdan-bir muammo bu eritmani loyqalanib, tiniqligining buzilishi yoki cho'kma tushib qolishidir. Cho'kma yoki loyqalanishning asosiy sababi modda tarkibida yoki idishda og'ir metallarning tuz qoldiqlari bo'lishi va gidrokarbonatni gidrolizi natijasidagi hosilalarning cho'kmasidir. Bunday holda gidrokarbonatni «Inyeksiya uchun yaroqli» beigisi ham, sterilizatsiyaga va saqlash muddatiga chidamli turg'un eritma olish kafolatini bermasligi mumkin. Turg'unlashtirish uchun Trilon-B ni ishlatish maqsadga muvofiq emas. Shuning uchun gidrokarbonatni «kimyoviy toza», «analiz uchun toza» navlari ishlatiladi. Chunki bular tarkibidagi qoldiqlar 0,005% dan oshmaydi. Natriy gidrokarbonatning turg'unligi ayniqsa eritmada pastligini hisobga olib, uni past haroratda 15-20'C dan oshmaydigan va yopiq idishlarda asta aralashtirib eritiladi. Eritma uchun tanlanadigan shisha idishning neytral bo'lishi ham katta ahamiyatga ega. Uni rezina tiqinlar bilan berkitib aluminiy qalpoq bilan mahkamlanadi. Idishni to'latib yuborish kerak emas, idishni 4/5 qismigacha to'idirib, 1/5 qismi ochiq qoldiriladi, bo'imasa idish

yorilib ketishi mumkin. Shu sababli ham sterilizatorni bo'shatish 20-30 minutdan soOng bo'ladi. Tayyor eritma 2 soat sovitiigandan so'ng asta aralashtirib ishlatilishi mumkin. pH 8,1-8,9. Saqlash muddati – l oy.

Izotonik eritmalar va ularning konsentratsiyasini hisoblash organizmdagi suyuqiiklarning osmotik bosimi maxsus osmoregulatorlar yordamida bir me'yorda saqlanib turadi. 298 eritmalardagi osmotik bosim molekulalarini eritmadagi harakati bilan yuzaga keladigan bosim hisoblanadi. qon zardobi, limfa, ko'z suyuqliklaridagi osmotik bosim bir xii me'yorda bo'ladi. shu sababli organizmga yuboriladigan eritmalarning osmotik bosimi organizm suyuqliklarining osmotik bosimiga barobar, ya'ni izotonik bo'lishi kerak. izotonik eritmalarni tayyorlashga kirishishdan oldin zarur miqdordagi dori, erituvchi va lozim bo'lganda yordamchi moddalardan qancha kerakligi oldindan hisoblanadi. buni hisoblash usullari quyidagicha: vant-goff qonuniga asoslangan hold a hisoblash usuli eritma konsentratsiyasi va harorati bilan uning osmotik bosimi orasidagi muvofiqlik, izotonik eritmalarda mendeleyev-klayperon tenglamasi orqali aniqlanishi mumkin. eritma konsentratsiyasi past bo'lganda
Undagi holat gaz qonunlariga bo'ysunadi:

topish mumkin. Formuladan ko'rinib turibdiki, har qanday moddaning 0,29 M konsentratsiyasi izotonik eritma ekan. Masalan:

Rp: Sol. Glucosi isotonica 500 ml
D. S. Glukozaning molekular og'irligi 180,0
ekanligini hisobga olgan holda 500,0 izotonik eritma tayyorlash kerak. Elektrolit xossasiga ega bo'lgan moddalardan izotonik eritma tayyorlanganda uni eriganda dissotsiatsiyaga uchrab zarrachalarga (kation va anionlarga) ajralishini hisobga olib, massani hisoblash formulasiga izotonik koeffitsient kiritiladi.
Rp: Sol. Natrii chloridi. isotonica 500 ml.
D. S Inyeksiya uchun.

Ikki va undan ko'p ingrediyentdan iborat dorixatlar bo'yicha izotonik eritma tayyorlashda har bir moddaning porsi1 bosimi e'tiborga olingan holda izotonik konsentratsiya hisoblab chiqiladi.
Rp: Acidi ascorbinici 6,0 Aqua pro injectionibus 200,0 Natrii chloridi q. s. Sterilisetur!'
D. S. Qon tomiriga 5 ml dan sutkasiga 2 marta.
Eritmaning izotonik konsentratsiyada bo'lishi quyidagicha hisoblanadi: a) Molekular og'irligi 176,0 bo'igan askorbin kislotasidan 6,0 olib, necha ml suv bilan izotonik konsentratsiya hosil qilishini hisoblaymiz.

noelektrolit moddalar va ayniqsa yangi moddalar uchun juda qulay bo'lib, bunda moddaning molekula og'irligini bilish kifoya. Bu usulni elektrolitlar uchun ham qo'llansa bo'ladi, lekin ikki va uch valentlik elektrolitlarda dissotsiatsiya darajasi sharoitga qarab o'zgarib turgani tufayli bunday eritmalarda ayrim xatolikka yo'l qo'yish mumkin.

Izotonik konsentratsiyani krioskopik usulda yoki muzlash haroratining depressiyasi yordamida hisoblash har xii moddalarning izotonik eritmalarini muzlash harorati bir xii bo'ladi yoki bir xii haroratli depressiyaga ega. shuning uchun tayyorlangan eritma depressiyasi qon plazmasining depressiyasiga (dt = 0,52) teng bo'lsa, u izotonik hisoblanadi. misol.
Rp: Sol. Novocaini 2% - 100 ml Natrii sulfatis q. s. ut. fiat. sol. isotonica Sterilisetur! M.
D. S. Inyeksiya uchun.
Moddaning depressiyasi 1 % eritma uchun oldindan aniqlangan bo'lib, uni ma'lum jadvallarda keltiriladi. Shuni aytish kerakki, moddaning eritmasi uchun depressiya oldindan aniqlangan bo'lmasa, uning izotonik konsentratsiyasini bu usul bilan topib bo'lmaydi. Novokainning 1 % eritmasi uchun depressiya 0,122 ekanligini hisobga olgan holda:




Infuzion eritmalarni tayyorlash Fiziologik va qon o'mini bosuvchi eritmalar Organizrnda qon yo'qolishi, karnayishi, karaxtlik, suv-elektrolit
balansining o'zgarishi yoki kislotali-ishqoriy holatining o'zgarishi kabi patologik holatlarda, qon tornirlariga ko'p rniqdorda shu holatlarni norrnallashtirishga yordarn beradigan eritrnalar yuborilishi zarur. Bunday, ya'ni ko'p miqdorda va qon tomiriga to'g'ridan-to'g'ri yuboriladigan eritrnalar umurniy nom bilan infuzion eritrnalar deyiladi. Fiziologik va qon o'rnini bosuvchi eritmalar inyeksion eritrnalar guruhining eng rnurakkabi hisoblanadi. Fiziologik eritrna deb shunday eritrnalarga aytiladiki, ular o'zining tarkibidagi erigan rnoddalar bilan hujayralar hayot faoliyatini saqlab turadi va organizrndagi fiziologik holatni sezilarli darajada o'zgartirmaydi, xossalari bo'yicha odarn qoni zardobiga eng yaqin turadigan qon o'mini bosuvchi eritrnalar deyiladi. Fiziologik va qon o'mini bosuvchi eritrnalar eng avvalo izotonik bo'lishi kerak. Ammo faqat bitta shartning o'zi yetarli ernas. Bundan tashqari, ular izotonik bo'lishi zarur, ya'ni tarkibida kaliy, natriy, kalsiy va rnagniy ionlarining miqdori qon zardobi tarkibidagi rniqdorga teng yoki yaqin bo'lishi kerak. Fiziologik eritmalar va qon o'mini bosuvchi 303 eritmalar izotonik va izoionik bo'lishdan tashqari, izogidrik talablariga ham javob berishi shart, ya'ni eritmalar pH ini qon zardobi pH iga teng bo'lishi kerak, qonni pH-7,36. Bu yerda shu narsa ahamiyatliki, ular vodorod ionlari konsentratsiyasini bir xilda saqlash qobiliyatiga ega bo'lishlari darkor. Qonda darajasining doimiyligi buferlar, ya'ni karbonat sistemasi (gidrokarbonat va CO), fosfat sistemasi (birlamchi va ikkilamchi fosfat) va tabiati jihatidan amfoter bo'lgan va shuning uchun H+ va OHushlab qola oladigan oqsillar sistemasi ishtirokida saqlanadi. Buferlar borligi uchun qon reaksiyasini o'zgartirish qiyin, ular o'ziga reaksiyani o'zgartirish murnkin bo'lgan ham rna ta'sirlami qabul qiladi va bu ta'sirlami kamaytiradi. Qonga mos ravishda qon o'rnini bosuvchi va fiziologik eritmalarga muhit pH ini saqlovcni regulatorlar kiritiladi va buning natijasida ular izogidrik bo'ladi.
Fiziologik va qon o'rini bosuvchi eritmalar qon kabi hujayralar hayot faoliyatini ta'minlash va kerakli oksidlanishqaytarilish potensialini hosil qilish
uchun, odatda, glukoza saqlaydi. Eritmalarni fizikaviy va kimyoviy xossalari bo'yicha qon zardobiga yaqinlashtirish uchun ularga ba'zi bir yuqori molekulali birikmalar (YUMB) qo'shiladi. YUMB natriy xlorid eritmasining qovushqoqligini qon qovushqoqligi bilan bir qilish uchun qo'shiladi. Yuqorida sanab o'tilganlardan tashqari, qon o'rnini bosuvchi suyuqliklar pirogenlik, antigenlik va toksik xossalarga ega bo'lmasligi kerak, shuningdek ular qonning ivuvchanligini pasaytirrnasligi va eritrotsitlar agglutinatsiyasi paydo qilmasligi kerak. 1941-45-urush yillarida olirnlar tomonidan qon o'mini bosuvchi eritmalar sifatida keng qo'llaniladigan, yangi, original izotonik eritrnalar ish lab chiqilgan edi (16-jadval). Uglevod YUMB lardan qon o'mini bosuvchi eritmalar tayyorlashda dekstrin keng qo'llaniladi. Dekstrin glukoza polimeri bo'lib, (C6HIOOS ) qand lavlagisidan mikrobiologik sintez orqali olinadi. Kraxmaldan molekular zanjirining uzunligi va glukoza molekulalarining bog'lanishi tartibi bilan farq qiladi, (glukozid bog'lari 1:6 holatida). Dekstrindan qon o'mini bosuvchi 2 ta eritma tayyorlanadi - poJiglukin va repoliglukin: - molekular massasi 60 OOO± I 0 000 bo'igan dekstrinning natriy xlordagi izotonik eritmasi, gemodinamik ta'sirli preparat. - molekular massasi 35 000±5 000 bo'igan dekstrinning natriy xlordagi eritrnasi. Reopoliglyukin - past-molekular dekstrin eritmasi.


U qon shakli elementlarining agregatsiyasini kamaytiradi va giperosmotik eritma bo'lganligi uchun suyuqliklarni to'qimalardan qon oqimiga o'tishiga yordam beradi. Qimmatli qon almashtiruvchi eritmalarga yana oqsilli gidrolizatlar ham kiradi. Gidrolizatlar guruhi preparatlaridan biri gidrolizin L-I03 preparatidir. Gidrolizin L-I03 geterogen zardob yoki tirik hayvonlar qoni to'liqsiz oqsil gidrolizatidir. Uning tarkibiga barcha almashmaydigan aminokislotalar. shuningdek triftozan, 0,9% NaCI, 0,02% Cael) va 2% glukoza kiradi. 305 Gidrolizatga kolloid xossa berish uchun (og'ir qon ketishlarda bu juda muhim) unga 10% gomogen zardob qo'shiladi. Tayyorlangan qon almashtiruvchi va fiziologik eritmalar kalsiy karbonat va cho'kmalami hosil bo'lishdan saqlash uchun ba'zi bir ehtiyotkorliklarni talab qiJadi. Bu maqsadda avval hamma suvning 2/3-3/4 qlsmi tayyorlanadi va o'zaro hosil qilmaydigan tuzlar eritmalari sterillanadi, keyin sterillangan eritmaga aseptik sharoitda qolgan suvda eritilgan NaHCO) qo'shiladi.