O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

T6-Xk +Xt 
Pm=
 
-------------; bunda 
At 
Pm - muayyan davrda muomala uchun zarur bo'lgan pul birligi miqdori; 
Tb - sotilishi lozim bo'lgan tovarlar narxi summasi; 
Xk - haqi sotish davridan boshqa vaqtda to'lanadigan tovarlar narxi summasi; 
Xt - haqini to'lash muddati kelgan tovarlar narxi summasi; 
A
T
- pulning aylanish tezligi. 
Muomalada bo'lgan pul birligi miqdorining tovarlar narxi summasidan oshib ketishi va 
buning natijasida tovarlar bilan ta'minlanmagan pulning paydo bo'lishi pulning qadrsizlanishi, ya'ni 
inflatsiyani bildiradi. 
2-§.
Inflatsiya, uning mohiyati va turlari
Inflyatsjya makroiqtisodiy beqarorlikning ko'rinishlaridan biri hisoblanadi. 
Inflatsiya tushunchasi birinchi marta G'arbiy Amerikada, (1861-1865 yilllardagi fuqarolar 
urushi davrida) ishlatila boshlagan va qog'oz pul muomalasining ko'payib ketishi jarayonini 
bildirgan. Iqtisodiy adabiyotlarda inflatsiya tushunchasi XX asrda, birinchi jahon urushidan keyin 
keng tarqaldi. 
Inflatsiya bu qog'oz pul birligining qadrsizlanishi va shunga mos ravishda tovar 
narxlarinipg o'sishidir.
Inflatsiya bozor xo'jaligining har xil sohalarida takror ishlab chiqarish nomutanosibliklari 
tug'diradigan murakkab ijtimoiy-iqtisodiy hodisadir. 
Qog'oz pul tovarlarga, oltinga va o'z qadrini barqarorligini saqlab qolgan chet el valutalariga 
nisbatan qadrsizlanadi. 
Inflatsiya narx indeksi yordamida bazis davrga nisbatan aniqlanadi. Masalan, iste'molchilik 
tovarlariga narx indeksi 1995 yil 113, 6; 1996 yil - 118,3 ga teng bo'lsa, inflatsiya sur'ati 
quyidagicha bo'ladi. 
118,3 -113,6 
Inflatsiya sur'ati =
-------------------*100 = 4,1% 
113,6 
Kelib chiqish sabablari va o'sish sur'atlariga qarab, inflatsiyaning bir qancha turlarini 
mavjud. 
1. Talab inflatsiyasi. Narx darajasining an'anaviy o'zgarishi jami talab ortiqchaligi bilan 
tushuntiriladi Iqtisodiyotning ishlab chiqarish sohasi mahsulotning real hajmini ko'paytirib ortiqcha 
talabni qondira olmaydi. Chunki barcha mavjud resurslar to'liq foydalanilgan bo'ladi. Shu sababli 
bu ortiqcha talab narxning oshishiga olib keladi va talab inflatsiyasini keltirib chiqaradi. 
2. Taklif inflatsiyasi. Inflatsiya ishlab chiqarish harajatlari va bozordagi taklifning o'zgarishi 
natijasida qam kelib chiqishi mumkin. Ishlab chiqarish xarajaglarining o'sishi keltirib chiqadigan 
inflatsiya, mahsulot birligiga qilinadigan xarajatlarning ko'payishi hisobiga narxlarning oshishini 

---

bildiradi. 
Mahsulot birligiga ishlab chiqarish xarajatlariling ortishi iqtisodiyotda foydani va mahsulot 
hajmjsh qisqartiradi. Natijada tovarlar taklifi ham qisqaradi. Bu o'z navbatida narx darajasini 
oshiradi. Ishlab chiqarish xarajatlari nominal ish haqi, xom ashyo va energiya narxlarning o'sishi 
hisobsha ortib boradi. 
Inflatsiyaning a) me'yoridagi; b) o'rmalab boruvchi v) gaper inflatsiya kabi turlari ham 
mavjud. Inflatsiyaning birinchi turida baholar yiliga 10 foizgacha, ikkinchisida 20 dai 200 
foizgacha, uchinchisida, astronomik miqdorda o'sishi kuzatiladi.