O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim fakulteti maktabgacha ta`lim nazariyasi va metodikasi kafedrasi

Tabiatning tabiiy omilari

Jismoniy tarbiya vositalari orasida tabiatning tabiiy omillari— quyosh, havo va suv muhim o’rin egallaydi. Ular jismoniy mashqlarning organizmga ta’sirini kuchaytiradi va kishi ish qobiliyatini oshiradi. Quyoshli, ochiq havoda yoki suvda bajariladigan mashqlar jarayonida ijobiy jo’shqinlik paydo bo’ladi, ayrim organlar va organizm sistemalarining funktsional imkoniyatlari oshadi.

Quyosh, havo, suvdan organizmni chiniqtirish, uning yuqori va past haroratga moslashish qobiliyatini oshirish uchun foydalaniladi. Bular natijasida issiqlikni idora qiluvchi apparat harakatga keladi, ya’ni kishi organizmi meterologik omillar- ning xilma-xil o’zgarishlariga o’z vaqtida javob bera oladigan darajaga keladi. Bunda tabiatning tabiiy kuchlarini jismoniy mashqlar bilan birga qo’shib olib borish chiniqish samaradorligini oshiradi.

Tabiatning tabiiy omillaridan mustahkam vosita sifatida ham foydalanish mumkin.Quyosh nurlarining organizmga ta’siri natijasida moddalar almashinuvi oshadi, asab sistemasi mustahkamlanadi, qon bosimi normallashadi, nafas olish chuqurlashadi, ter ajratish kuchayadi, qon tarkibi, organizmda vitamin va minerallar almashinuvi yaxshilanib, ish qobiliyati ko’tariladi. Quyosh nurlarining bakteriyalarni o’ldirishdagi ta’siri juda ham samaralidir.Ijobiy o’zgarishlarning hammasi bu chiniqish turi to’g’ri qo’llanilgan sharoitdagina amalga oshadi. Aks holda,quyosh nurlaridan cheksiz foydalanish zarar keltirishi, kuyishlar va turli xil kasalliklarni chaqirishi mumkin. Shuning uchun jismoniy tarbiya mashg’ulotlari jarayonida quyosh nuridan ma’lum ehtiyotkorlik bilan, maqsadga muvofiq foydalanish zarur.

Havoda chiniqish—kundalik hodisa. Havo vannalari asab sistemasini boshqaruvchi apparatni mashq qildiradi, uyqu va ishtahani yaxshilaydi. Shu bilan birga, havo vannalari fiziologik ta’sir ko’rsatadi: havo harorati past, uning hara kati tez va havo vannasini qabul qilish muddati uzoq bo’lsa, shunchalik kuchli bo’ladi.

Suvda chiniqtirish—chiniqishning eng ko’p tarqalgan turlaridan biridir. Suv terini kirdan tozalash, kishi tanasiga mexanik ta’sir etish uchun qo’llaniladi. Uning ta’siri issiqlik o’tkazuvchanligi va issiqlik talab qilishi bilan aniqladi. Suv protseduralari tana yuzasidagi issiqlikning katta qismini olib, havo vannalariga nisbatan kuchli haroratli ta’sir ko’rsatadi. Uning ishqalash yoki artinish, suv quyish, suv bilan urish, cho’milish, suzish kabi xillari mavjud