O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi



Download 3,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet319/522
Sana31.12.2021
Hajmi3,36 Mb.
#229587
1   ...   315   316   317   318   319   320   321   322   ...   522
Bog'liq
Материклар ва океанлар табиий географияси

 

 Tuprog‘i 

 

Janubiy Amerika tuprog‘ining xilma-xilligi va hududiy geografik tarqalishi 

materikning  relef,  litologik  tuzilish  va  iqlim  xususiyatlariga  bevosita  bog‘liq. 



Janubiy  Amerikaning  sharqiy  qismida  tuproq  qoplami  kenglik  zonallik  bo‘ylab, 

g‘arbiy qismida esa balandlik mintaqa bo‘ylab tarqalgan. 

Materikning  sharqiy  qismida,  nam  subekvatorial  va  nam  tropik  iqlim 

mintaqalarida  joylashgan  pasttekislik  va  yassi  tog‘liklarda  qizil,  qizg‘ish-jigar 

rang,  kizg‘ish-qo‘ng‘ir  laterit  tuproqlar,  daryo  qayirlarida  allyuvial  tuproqlar 

yaxshi  rivojlangan.  Tipik  laterit  tuproqlar  shu  iqlim  mintaqalarining  atmosfera 

yog‘inlari  nisbatan  kamroq  yog‘adigan  va:  qurg‘oqchil  davr  uzoqroq  davom 

etadigan rayonlarida podzollashgan laterit tuproqlarning xillari bilan: avvalo qizil, 

so‘ngra  jigar  rang-kizil  va  undan  keyin  qizg‘ish-qo‘ng‘ir  tuproqlar  bilan 

almashinadi.  Lyanos  Orinakoning  yuqori  qismidagi  qizil  tuproqlar  baland  bo‘yli 

qalin  o‘tlarning  chirishi  natijasida  hosil  bo‘lgan  organik  maddalar  ta’sirida 

qoramtir tus oladi. 

Braziliya  yassi  tog‘ligining  shimoli-sharqiy  qismidagi  atmosfera 

yog‘inlardam yog‘adigan siyrak o‘rmonli tropik cho‘llarda hosil bo‘lgan qizg‘ish-

jigar  rang  va  kizg‘ish-qo‘ng‘ir  laterit  tuproqlar  nam  subekvatorial  va  nam  tropik 

iqlim  mintaqalaridagi  tuproqlardan  yupqa qatlamligi, toshloqligi va skletligi bilan 

farq  qiladi.  Kuchli  eroziya  va  defflyatsiyaga  duch  kelgan  bu  tuproqlarning 

tarkibida  mayda  chang  zarrachalari  juda  kam  saqlangan.  Braziliya  yassi 

tog‘ligining baland massivlarida, salqinroq va mo‘’tadil nam iqlim sharoitida tog‘ 

qizil va sariq tuproqlari hosil bo‘lgan. 

Tropik iqlim mintaqasiga qarashli Gran-Chako tekisligining quruq va baland 

g‘arbiy  qismida  qizg‘ish  qo‘ng‘ir  tuproqlar  uchraydi.  Bu  mintaqaning  daryo 

oralig‘idagi tekis joylarda laterit tuproqlarning qizil rangli va bo‘z jigar rang tiplari 

tarqalgan.  

Janubiy Amerikaning katta qismini egallab yotgan pasttekisliklarda, ayniqsa 

yer  osti  suvlarining  yer  yuzasiga  yaqin  yotgan  joylarda,  daryo  suvlari  sekin 

oqadigan  pastqam  maydonlarda  botqoqliklar  va  btqoq  tuproqlar  keng  tarqalgan. 

Ular  materikning  shimolida  Orinako  daryosining  irmoqlari  bo‘lgan  Arauka  va 

Meta  daryolari  oralig‘ida,  Paragvay  daryosining  yuqori  oqimidagi  cho‘kmada  va 

undan janubda Paragvay-Parana hamda Parana-Urugvay daryolari oralig‘ida, And 

tog‘larining  sharqiy  yon  bag‘ri  tog‘  etaklarida,  Serras-de-Kordova  tog‘lari  va 

Parana daryosi oralig‘ida uchraydi. 

Subtropik  mintaqasidagi  Parana  qiyalik  platosining  shimoliy  qismi  va 

Braziliya janubiy qismini egallab olgan o‘rmonsiz o‘t o‘simliklari tipik savannalar 

bo‘lib kompos  deb  ataladi.  Kamposlar bilan  qoplangan  bu  yerlarda  qizg‘ish-qora 

subtropik  tuproqlari  rivojlangan.  Subtropik  iqlim  mintaqasining  30°  j.k.  dan 

janubda  joylashgan  chalacho‘lda  kseromorfik  harakterga  ega  bo‘lgan  siyrak 

o‘simliklar  tagida  cho‘l  bo‘z  tuprog‘i  hosil  bo‘lgan.  Bu  tuproqlar  ayrim 

uchaskalarda  kisman  sho‘rlangan.  Sharqqa  borgan  sari  atmosfera  yog‘inlarining 

orta borishi bilan chalacho‘l landshaftlari bo‘z jigar rang tuproqli quruq subtropik 

dashtlar bilan almashinadi.

Pamnaning  sharqiy  pastlik  va  nam  qismlari  unumdor  qora  va  o‘tloq 

tuproqlar  qadim  davrda  ko‘p  yillik  boshoqli  va  ikki  pallali  turli  xil  o‘tlar  bilan 

qoplangan  bo‘lgan.  Bu  tipdagi  subtropik  dashtlar  "pampa"  deb  atalib,  uning 

g‘arbiy qismi to‘liq haydalgan, sharqiy qismi esa kuchli degradatsiyalashgan. 



Materikning  janubiy  tor  qismida,  Patagoniya  o‘lkasida,  subtropi 

chalacho‘llar  mo‘’tadil  chalacho‘llar  bilan  almashinadi.  Patagoniyanin  janubi-

g‘arbiy qismida namgarchilik miqdorining orta borishi natijasid kashtan tuproqlari 

vujudga keladi. 

Janubiy Amerikaning tipik cho‘l tuproqlari Tinch okean sohilinig 5° va 28° 

j.k. lar oralig‘ida joylashgan. Bu polosada yalong‘och qum uyumlar ham uchraydi. 

Materikning  quruq  iqlimli  rayonlarida  sho‘r  tuproqlar  ham  bor.  Lekin  ularning 

geografik  tarqalishi  boshqa  tuproq  tiplari  bor  bir  muncha  chegaralangan.  Sho‘r 

tuproqlar  tipiga  Atakama  cho‘lini  Puna  pastqamligida  joylashgan  va  maydoni 

10000 km2 ga teng bo‘lgan Uyuni sho‘rxogi, Kordilera oldi balandligidagi quruq 

botiqlarning  biri  hosil  bo‘lgan  maydoni  8500  km2  keladigan  Salinas-Grandes 

sho‘rxogi mis bo‘la oladi. 

 


Download 3,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   315   316   317   318   319   320   321   322   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish