O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Okean tagi relefi va geologik tuzilishi 

Tinch  okean  tagi  relefi  va  uning  geologak  strukturasi  juda  murakkab 

tuzilgan.  Uning  relef  shakllarini  tarkib  topishida  suv  osti  botiqlari,  chuqur 

cho‘kmalari,  tog‘lari,  qirlari,  platolar  va  marjon  riflari  ishtirok  etadi.  Tinch 

okeanning  katta  qismi  Shimoli-G‘arbiy,  Shimoli-Sharqiy,  Markaziy,  Janubiy  va 

Bellinsgauzen botiqlari bilan band. Bulardan tashqari okeanning g‘arbida o‘rtacha 

kattalikka ega bo‘lgan Filippin botig‘i, Mariana qirlari ajratib. turgan G‘arbiy .va 

Sharqiy  Mariana  botiqlari,  Eauripik  qiri  ikkiga  bo‘lib  turgan  G‘arbiy  va  Sharqiy 

Karolina  botiqlari,  Kapingamaranga  qirlari  va  Gilbert  tizmasi  oralig‘ida 

Melaneziya botig‘i joylashgan. Avstraliyadan sharq tomonda Shimoliy va Janubiy 

Fidji  botiqlari  hamda.  Tasmaniya  botig‘i  joylashgan.  Tinch  okeanning  sharqiy 

qismida g‘arbiga nisbatan botiqlar juda ham uchraydi. Bular Chili, Peru, Sanama 

va Gvatemala botiqlaridir. 

Shelflar  Tinch  okean  havzasida  asimmetrik  shaklda  joylashgan  bo‘lib, 

ularning  kengligi  g‘arbda  -  Bering,  Sharqiy  Xitoy  va  Janubiy  Xitoy  dengizlarida 

700-800  km  gacha  chuqurligi  150-500  m  gacha  boradi.  Sharqda  esa  aksincha 

shelflar  juda  ham  tarqalgan.  Amerika  sohillarida  ularning  kengligi  bir  necha  o‘n 

kilometrdan  oshmaydi.  Okeanning  materik  yon  bag‘irlari  aksariyat  hollarda 

zinapoyasimon -ko‘rinishga ega, vodiyga o‘xshash suv osti kanonlari ko‘p. 

Tinch  okeanning  shimoliy  va  shimoli-g‘arbiy  qismlaridan  tortib  to  Yangi 

Zelandiya oroligacha bo‘lgan masofada cho‘zilib yotgan yoysimon orollar yonida 

ularga parallel ravishda joylashgan chuqur suv osti cho‘kmalari - Aleut (7822 m), 

Kuril-Kamchatka  (9783  m),  Yaponiya  (8412  m),  Idzu-Bonin  (9810  m),  Volkano 

(9156  m),  Mariana  (11022  m),  Filippin  (10265  m),  Tonga  (10882  m),  Kermadek 

(10047  m)  kabi  cho‘kmalar  bor.  Okeanning  sharqida,  Amerika  sohillarida 

Markaziy  Amerika  (6639  m),  Peru  (6601  m)  va  Chili  (8180  m)  cho‘kmalari 

mavjud. Shulardan dunyo bo‘yicha eng chuquri Mariana hisoblanadi. Yonma-yon 

joylashgan  yoysimon  orollar  va  chuqur  cho‘kmalar  yagona  tizimga  birlashib 

hozirgi  zamon  geosinklinal  mintaqasini  hosil  qiladi.  Bu  mintaqaning  harakterli 

xususiyati  vulkanlarning  serharaktchanligi  va  zilzilalarning  tez-tez  takrorlanib 

turishidir.  Okean  tagidagi  vulkanlarning  otilishi  natijasida  chiqqan  lavalar  hajmi 

materiklardagi lavalar hajmidan uch baravar ortiq. 

---

Okeanning sharqiy qismida yirik geologik strukturalardan biri Sharqiy Tinch 

okean  ko‘tarilmasi  joylashgan.  U  meridian  bo‘ylab  qariyb  9000  km  masofaga 

cho‘zilgan  va  bir  necha  joylarda  ko‘ndalangiga.  Galapagos,  Pasxi,  Chellenjer  va 

Menard tektonik yoriqlari bilan kesilgan. Ko‘tarilmaning eng baland nuqtasi Pasxi 

orolida  okean  sathidan  539  m  ko‘tarilib  turibdi,  uning  etaklarida  okeanning 

chuqurligi 3500-4000 m ga teng. Okeanning janubiy qismida Janubiy Tinch okean 

ko‘tarilmasi kenglik bo‘ylab cho‘zilgan. 

Avstraliya  sohillaridan  sharq  tomonda  meridian  bo‘ylab  cho‘zilgan  va  bir-

biriga parallel ravishda joylashgan Katta To‘siq rifi, Lord-Xau va Norfolk tog‘lari 

hamda  Kolvill-Lau  tizmalari  bo‘lib,  ular  okean  tagi  relefining  murakkab 

shakllaridir. Yangi Zellandiyaning sharqida Chatek suv osti balandligi va janubida 

Kemyofell  suv  osti  platosi  joylashgan.  Okeanning  g‘arbiy  qismida  Shimoli-

G‘arbiy  tizma,  Shatskiy  balandligi  va  Markus-Nekker  tog‘i  suv  tagida  ko‘tarilib 

turibdi. 

Okean  tagida  cho‘kindi  jinslar  keng  tarqalgan.Ularning  tarkibi  tektonika  va 

okean  tagi  relefi  bilan  uzviy  bog‘liq.  Chuqur  suv  osti,  cho‘kmalarida  terrigen 

yotqiziqlar,  gil  cho‘kindilar  va  ohaq  jinslar  uchraydi.  Tinch  okean  g‘arbiy 

qismining tagida boshqa cho‘kindilar qatori vulkan jinslari ham uchraydi.