O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi



Download 3,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet236/522
Sana31.12.2021
Hajmi3,36 Mb.
#229587
1   ...   232   233   234   235   236   237   238   239   ...   522
Bog'liq
Материклар ва океанлар табиий географияси

Hayvonot dunyosi 

Afrikaning  hayvonot  dunyosi  juda  xilma-xil  va  turlarga  boy.  Bunga  sabab 

materikning  geologik  rivojlanish  tarixi  va  landshaft  zonalarining  rang-

barangligidir.  Afrika  xududi  Yer  yuzini  zoogeografik  rayonlashtirish  sxemasiga 

muvofiq  Golarktika  va  Efiopiya  zoogeografik  oblastlariga  qaraydi.  Materikning 

shimoliy qismi Saxroi Kabir bilan birgalikda Golarktika oblastining O‘rta dengiz 

kichik  zoogeografik  oblastiga  qaraydi.  Kolgan  katta  qismi  Efiopiya  oblastini 

tashkil etib, Sharqiy Afrika, G‘arbiy Afrika va Janubiy Afrika kichik zoogeofafik 

oblastlariga  bo‘linadi.  Golarktika  va  Efiopiya  oblastlari  o‘rtasidagi  chegara  20° 

sh.k. ning janubrog‘idan o‘tadi. 

Materikning  shimoliy  qismida  yashaydigan  hayvonlarning  ko‘pchiligi 

Janubiy YYevropa va G‘arbiy Osiyo faunasiga o‘xshash. Sahroi Kabirda va Atlas 

tog‘larining  kurg‘oqchil  rayonlarida  suvsizlikka  chidamli  xayvonlar  yashaydi. 

Bunday  hayvon  turlari  asosan  bubala,  mendasa  kabi  antilopalar,  Shimoliy  Afrika 

bug‘ulari, cho‘l bug‘ulari (lan) va boshqalardan tarkib topgan. Yirtqichlardan yo‘l-

yo‘l  gayenalar,  chiyabo‘rilar,  yovvoyi  mushuklar,  fenek  cho‘l  tulkisi  uchraydi. 

Atlas  tog‘larida  dumsiz  makaklar  yashaydi.  Maymunlarning  bu  turi  Ispaniyaning 

janubidagi Andaluz tog‘larida ham uchraydi. Kemiruvchilardan yovvoyi quyonlar, 

qo‘shoyoqlar,  jayralar  ko‘pchilikni  tashkil  etadi.  Cho‘llarda  sudralib 

yuruvchilardan  Afrika  kobrasi,  qum  bo‘g‘ma  iloni,  zaharli  qora  ilon,  gekkonlar, 

cho‘l echkemari va boshkalar uchraydi. Shimoliy Afrika chala cho‘l va cho‘llarida 

tuyaqush, tuvalok, so‘fito‘rg‘ay, Atlas tog‘larida kakliklar yashaydi. Saxroi Kabir 

cho‘llarida bir o‘rkachli tuyalar boqiladi va ulardan mahalliy xalq transpor vositasi 

sifatida keng foydalanadi.  

Afrikaning  Efiopiya  zoogeografik  oblastiga  qarashli  hududining  faunasi 

turli-tumanligi  va  regional-zonal  sharoitga  moslashgap  xususiyatlari  bilan  farq 

kiladi.  Bunday  farqlar  o‘zining  ifodasini  kichik  zoogeografik  oblasglarga 

bo‘linishda topgan. 




Savannalarda  yem-xashak  resurslari  yetarli  darajada  mavjud  bo‘lganligi 

tufayli o‘txo‘r hayvonlar keng tarqalgan. Birgina antilopalarning 40 dan ziyod turi 

yashaydi.  Eng  yirik  qadimiy  antilopalardan  biri  bo‘lgan  gnu  hozirga  qadar  ham 

saqlanib qolgan. Antilopalar oilasiga manusub bo‘lgan kanni va kudu turlari ko‘p 

uchraydi. Uzunligi yarim metrga yetmaydigan mitti antilopalar ham yashaydi. 

Savannalarda  va  chala  cho‘llarda  soni  juda  kamayib  ketayotgan  uzun 

bo‘yinli  va  tez  yuguradigan  jirafalar  yashaydi.  Materikning  sharqidagi  va 

ekvatorning janubidagi savannalarda va dashtlarda Afrika yovvoyi otlari - zebralar 

keng  tarqalgan.  Ular  ayrim  rayonlarda  qo‘lga  o‘rgatilib,  uy  hayvonlari  sifatida 

foydalaniladi.  Afrika  fillarining  soni  ham  yildan-yilga  keskin  kamayib  ketmokda. 

Materikning  ko‘p  joylarida  fillar  umuman  qirib  yuborilgan.  Shuning  uchun  ham 

Afrika  bo‘yicha  fillarni  ovlash  kat’iyan  man  etilgan.  Hozirgi  paytda  fillar  aholi 

kam yashaydigan Efiopiya tog‘ligida. Sharqiy va Janubiy Afrika ko‘riqxonalarida 

himoya qilinib ko‘paytirilmoqda. 

Materikning  sharqiy  va  janubiy  o‘lkalarida  yo‘kolib  ketayotgan  hayvon 

turlaridan  yana  biri  karkidonlar  yashaydi.  Afrika  karkidonlari  ikki  shoxli  bo‘lib, 

ular oq va qora turlardan iborat. Hozirgi paytda karkidonlar ham fillar va jirafalar 

singari qo‘riqxonalarda saqlanib kolingan. Daryo va ko‘l qirg‘oqlarida begemotlar 

yashaydi.  Yirtqich  xayvonlardan  arslon,  qoplon,  gepard,  giyena,  sirtlon  va 

silovsinlar  uchraydi.  Afrikaning  savanna  va  chala  cho‘llarida  arslonlarning  ikki 

turi:  ekvatordan  shimolda  berber  turi  va  janubda  Senegal  turi  mavjud. 

Hashoratlardan termitlar va sepe pashshasi ko‘p tarqalgan. 

Afrikaning  nam  o‘rmon  landshaftlari  savanna  va  cho‘l  landshaftlariga 

nisbatan  xayvonlarga  unchalik  boy  emas.  Bu  yerda  ayniqsa o‘txo‘r  xayvonlar  va 

ularning  kushandasi  bulgan  yirtqichlar  bir  muncha  kam  uchraydi.  Nam  tropik 

o‘rmonlarda okapa jirafasi, o‘rmon antilopasi, buyvollar (suv sigiri), so‘v bug‘usi, 

yovvoyi  cho‘chqalar  va  begemotlar  yashaydi.  Yirtqich  xayvonlardan  qoplon, 

yovvoyi mushuk, chiyaburilar uchraydi.  

O‘rmonlarda xilma-xil maymunlar keng tarqalagan. Ular asosan daraxtlarda 

hayot  kechiradi.  Materikning  100  sh.k  va  10°  j.k.  oralig‘idagi  tropik  o‘rmonlarda 

gorillalar  va  shimpanzelar  yashaydi.  Bulardan  tashqari  o‘rmonlarda  lemurlar, 

martishkalar, mandrillalar ko‘pchilikni tashkil etadi. O‘rmonlar ornitofaunaga boy. 

Bu  yerda  to‘tiqushlarning  bir  necha  turlari,  bananxo‘r  qushlar,  nektarxo‘r  mitti 

qushlar, qizilishtonlar, go‘zal sasiqpopushaklar va tovuslar yashaydi. 

Janubiy Afrika cho‘llari materikaning barcha regionlariga nisbatan faunaga 

unchalik boy emas. Janubiy cho‘l va chala cho‘l landshaftlari uchun kafr bo‘yvoli, 

zebralarnnng kvaga turi, bir necha xil antilopalar harakterli. Yirtqich hayvonlardan 

tulkilar va bo‘rilar yashaydi. 

Madagaskarning fauna kompleksi o‘ziga xos bo‘lib, materik faunasidan farq 

qiladi.  Orolda  yirik  yirtkichlar,  haqiqiy  maymunlar,  zaharli  ilonlar  uchramaydi. 

Lekin  Madagaskar  uchun  harakterli  bo‘lgan  endemik  turlar  keng  tarqalgan. 

Lemurlarning  bir  necha  turlari  yashaydi.  Shuning  uchun  Madagaskar  oroli 

Efiopiya zoogeofafik oblastining mustaqil kichik oblastini tashkil etadi. 

  

 




 

 

 



 

 

 



 

 


Download 3,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   232   233   234   235   236   237   238   239   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish