O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

IV. Pestisidlar zararkunandalar organizmiga kiritilish usuliga ko’ra quyidagicha tasniflanadi:

1.Me’da-ichak orqali ta’sir qiluvchi pestisidlar — ular zararkunanda organizmiga oziq moddalari (pestisid bilan ishlangan o’simlik organi) bilan tushib, unga me’da-ichak tizimi orqali ta’sir qiladi. Ular og’iz apparati kemiruvchi yoki so’ruvchi tipda tuzilgan hasharotlarga va sichqon-kalamushlarga qarshi qo’llaniladi.

2.Zararli organizmlarning zararlanmagan teri qoplamlari orqali ular organizmiga kirib, zararlaydigan pestisidlarni kontakt ta’sirga ega pestisidlar deb ataladi. Kontakt ta’sirga ega bo’lgan pestisidlar zararkunandalarning tashqi qoplagichini kuydiradi va shikastlaydi, shuningdek ular oziq moddalari bilan zararkunanda organizmiga kirib uni zaharlash qobiliyatiga ham ega. Kontakt ta’sirli pestisidlapra ko’pgina fosfororganik pestisidlar kiradi.

3.Fumigantlar — hayvon va zararkunanda organizmiga nafas yo’li orqali gaz yoki bug’ holida kirib, ularni zararlaydigan pestisidlardir. Bunda zarar­kunanda (ayniqsa, hasharotlar) organizmida pestisid ta’siriga qarshi o’ziga xos himoyalanish reaksiyasi paydo bo’ladi, hasharotlar havoda fumigantlar borligini sezgan hamon darhol nafas olish teshikchalarini berkitib oladi va traxeyalar tizimidagi zahira kislorod hisobiga uzoq davrgacha tashqi muhit bilan aloqador bo’lmagan holda yashaydi, hasharotlar o’z organizmidagi kislorodni butunlay sarflab tugatgach, traxeya tizimi karbonat angidrid gazi bilan butunlay qoplangach, nafas olish teshikchalarini ochib, tashqi muhitdan nafas olishga majbur bo’ladi va shundagina ular or­ganizmiga fumigantlar kirishiga yo’l ochadi.

4. Sistemali ta’sir etuvchi pestisidlar, ular intoksikantlar deb ham ataladi. Ular o’simlik tanasiga ildiz yoki tana qismi orqali tezgina so’rilib, uning tomir tizimida o’simlik shirasi yordamida butun orga­nizmga tarqaladi va o’simlikning barcha qismlarini zararli organizmga nisbatan zararli qilib qo’yadi. Ko’pincha bunday pestisidlar kanalar, tripslar,o’simlik bitlariga qarshi tavsiya qilindi. Sistemali ta’sir ko’rsatadigan pestisidlarni ishlatganimizda entomofaglar kam zarar ko’radi, chunki ular o’simlik shirasinigina zararlaydi va entomofag­lar pestisid bilan bevosita munosabat (kontakt)da bo’lmaydi.

Shuni qayd etish lozimki, pestisidlarni bu tasniflanishi ham birmuncha shartlidir, chunki ko’pgina pestisidlar bir vaqtning o’zida ham me’da-ichak orqali ta’sir etib, ham kontakt va fumigant ta’siriga duchor bo’ladi. Masalan, geksaxloran kontakt va me’da-ichak orqali ta’sir etish xususiyatiga ega. Metilmerkaptofos esa kontakt va sistemali ta’sirga ega.