O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Qabr  oldida.  Masjid  ichkarisining  g‘arbiy  tomonida  bir  marmar  qabrtosh 
bor.  Bu  oq  marmardan  ishlangan  qabrtosh  sandiq  shaklida  bo‘lib,  uzunligi 
xorazmliklar  urf-odatiga  xos  bo‘lmagan  holda  shimoldan  janubga  qilingan.  Bu 
degani  Xorazmda  qabrlar  sharqdan  g‘arbga  qilib,  yer  ustiga  quriladi  va  mozor 
ichida  jasadning  boshi  g‘arbga,  yuzi  janubga  qaratib  qo‘yiladi.  Yer  ostiga  dafn 
qilinmasligining sababi voha Turon past tekisligida joylashgani uchun yer osti suvi 

---

187 
 
yaqinligidir.  Bu  yerda  ikki  metr  qazilsa  handak,  quduq  hosil  bo‘lib  suv  paydo 
bo‘ladi. Qariyalar farzandlarini tarbiyalaganda boshini qibla-janub tomonga qo‘yib 
uxlashni  o‘rgatishadi.  Chunki,  odam  shu  holatda  uxlasa,  yaxshi  dam  olar  ekan. 
Ya’ni,  kishi  boshini  shimol  tomonga  qo‘yib  uxlasa,  yer  aylanishi  ta’siri  ostida 
uning  yuragi  yarim  quvvat  bilan  ishlab,  dam  olar  ekan.  Agar  kishi  janubga  bosh 
qo‘ysa,  unda  yer  magnit  maydoniga  moslashib,  tanasi  va  yuragi  dam  olar  ekan. 
Qadimgilar bu amalni xalqqa juda oddiy qilib, o‘lik boshini g‘arbga qo‘yishi bilan 
uning kuni (quyoshi) tugaydi, faqat o‘lik shunday  yotadi, deb tushuntirishgan.  
Jome’  masjid  bir  necha  marta  qayta  tiklanganligi  sababli,  masjid  tomonga 
kengaytirilgan  vaqtda  Abbosquli  qabri  masjid  ichkarisida  qolgan.  Eronlik 
Abbosqulining  bu  qabri  omonat  bo‘lib,  vaqti  kelganda  o‘z  yurtiga  olib  ketish 
uchun  mo‘ljallangan  edi.  Shuning  uchun  qabr  teskari  ya’ni,  shimol-janub 
yo‘nalishida qurilgan.  
Masjid  eshigidan  kirilgach,  ikkinchi  qatorda  turgan  bir  ustunning  daraxti 
to‘g‘risida bahs mavjud. Uning naqshlari Hindiston uslubiga o‘xshaganligi uchun 
Pahlavon Mahmudga hind podshohidan sovg‘a qilingan va g‘o‘zapoya daraxtidan 
ishlangan deb hisoblanadi. Haqiqatan ham undagi naqshlar boshqa hech bir ustun 
yoki  eshiklarda  uchramaydi.  Ayniqsa,  naqshlar  ichiga  yashirilgan  o‘tirgan 
holatdagi Budda va tikka turgan Braxmaning tasviri bu farazlarni go‘yo isbotlaydi.  
Rivoyat  qilishlaricha,  Hindistondan  keltirilgan  yana  bir  ustunga  Xo‘jayi 
Xizrning  qo‘li  tekkan,  shu  sababli  masjid  ustunlari  jamiysi  har  sanaganda  har  xil 
chiqadi, ya’ni yanglish sanaladi. Bir necha marta sanash kerak bo‘ladi, oxirigacha 
kelib  yanglishib  ketiladi.  Masjid  haqidagi  yozilgan  kitoblarda  212,  211,  200  ta 
ustun sonlari ko‘rsatiladi.  
(Ekskursantlarga  tomosha  qilish  va  rasmga  tushishlari  uchun  2  daqiqa  vaqt 
beriladi. Savollarga javob beriladi). 

---

188 
 
 
 
10.12-rasm. Jom’e masjididagi  mashhur ustunlar. 
 

---

189