O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

ob’ektni ko‘rsatishdagi vaqt cheklovlari – ya’ni, ob’ektlarni ko‘rsatishda 
mavsumiylikni,  kunning  ma’lum  bir  soatini,  oyning  ma’lum  bir  kunini  hisobga 
olishni nazarda tutadi. 
Ekskursiya  xizmati  jarayoni  ekskursantga  zerikish  va  qiziqishni  pasayishiga 
olib  kelmasligi  uchun  ko‘p  sonli  ob’ektlar  bilan  to‘ldirib  qo‘yilmasligi  kerak. 
Ekskursiya  xizmatining  eng  optimal  davomiyligi  2-4  soat  bo‘lib,  bu  vaqt  ichida  
ekskursant 10-20 ta ob’ektlarni ko‘rishi mumkin. Ekskursiya xizmatiga bitta ob’ekt 
(arxitektura yodgorligi) va ob’ektlar guruhi ( tarixiy  yodgorliklar, tabiiy ob’ektlar, 
muzey eksponatlari) kirishi mumkin. Ob’ektlar jamlanmasi ekskursiya mavzusi va 
ishtirokchilar tarkibidan kelib chiqqan holda tanlanadi.  
Hozirgi  vaqtda  respublikamizda  davlat  ro‘yxatida  7  mingdan  ortiq  tarixiy 
arxeologik  va  madaniy  yodgorliklar,  muzeylarimizda  esa  10  mingdan  ortiq 
eksponatlar saqlanmoqda. 
Shahar  bilan  tanishuv  mavzusidagi  ekskursiyada  faqat  tarixiy  yodgorliklarni  
ko‘rsatish  noto‘g‘ri  bo‘ladi.  Agar  marshrutda  yodgorliklardan  tashqari  boshqa 
inshootlar,  ko‘chalar,  maydonlar,  xiyobonlar,  tarixiy  joylar,  tabiat  yodgorliklari 
kiritilsa bu ekskursantlar taassurotini boyitadi.  
Yangi  ekskursiya  mavzusini  tayyorlash  jarayonida  ob’ektlarni  joyida 
o‘rganish  maqsadga  muvofiqdir.  Zarur  ma’lumotlarni  kitob,  albom,  rasm  kabi 
manbalardan  olish  mumkin.  Gidning  ekskursiya  ob’ektini  bevosita  o‘z  joyida 
o‘rganishi guruhni to‘g‘ri joylashtirishga, uni samarali ko‘rsatishga yordam beradi. 
Ob’ektlar tanlangandan so‘ng, har bir ob’ektga kartochka(pasport) tuziladi. Ob’ekt 

---

92 
 
kartochkasi  ma’lumotlaridan  shu  va  kelajakdagi  mavzularni  tayyorlashda  ham 
foydalanish mumkin. 
Ob’ekt kartochkasiga quyidagi ma’lumotlar kiritiladi: 
1.  Ob’ekt  nomi  (dastlabki  va  zamonaviy  )  shuningdek,  aholi  orasida 
ishlatiladigan nomi; 
2.  Ob’ekt bilan bog‘liq bo‘lgan tarixiy voqealar, uning vaqti; 
3.  Ob’ektning  joylashgan  joyi,  uning  pochta  manzili,  hududi  (shahar, 
qishloq, sanoat tashkiloti); 
4.  Ob’ekt 
tavsifi 
(borish 
yo‘li,  muallifi,  qanday  materiallardan 
tayyorlanganligi, memorial taxtadagi yozuvi); 
5.  Ob’ekt  haqida  ma’lumot  beruvchi  manbalar  (adabiyotlar,  arxiv 
ma’lumotlari,  og‘zaki  ijodiyot,  bosmadan  chiqarilgan  asosiy  ishlar  va  
chiqarilmagan qo‘lyozmalar); 
6.  Ob’ektning  saqlanganlik  holati(yodgorlik  ahvoli  va  hududi,  oxirgi 
restavratsiya va ta’mirlash ishlari sanasi); 
7.  Ob’ekt qaysi tashkilot himoyasida; 
8.  Ob’ekt  qaysi mavzudagi ekskursiyalarda foydalaniladi; 
9.  Kartochkani tuzish sanasi va tuzuvchining ismi, familiyasi. 
Kartochkaga  ob’ektning  oldingi  va  hozirgi  ko‘rinishdagi  rasmi  tikiladi. 
Tabiiy, arxitektura, arxeologik yodgorliklar kartochkasiga boshqa ma’lumotlar ham 
ilova  qilinishi  mumkin,  masalan,  me’moriy  ob’ekt  kartochkasiga  u  yerda  yana 
haykal  mavjudligi,  devordagi  yozuvlar  va  yodgorliklarning  dekorativ  bezaklari 
(ichki  va  tashqarisi),  bino  konstruksiyasi,  texnik  holati  to‘g‘risida  ma’lumotlar 
kiritiladi. Mintaqadagi barcha ekskursiya ob’ektlariga kartochkalarning mavjudligi 
yangi ekskursiya mavzularini tayyorlash jarayonini tezlashtiradi. 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ekskursiya xizmati jarayonida ob’ektlar 
mavzuni  yoritadi,  ekskursantlarning  diqqat  markazida  turadi,  gidning  hikoyalarini 
isbotlaydi.    

---

93