O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

3-ob’ekt. Buxoro bug‘usi 
 
Hurmatli  ekskursantlar!  Endi  Buxoro  bug‘usi  bilan  tanishishni  boshlasak! 
Marhamat!  Buxoro  bug‘usi,    xalq  tilida  «xongul»  (xon  guli)  nomi  bilan  tanilgan, 
katta  va  chiroyli  hayvondir.  100  yil  oldin  bunday  bug‘ularni  O‘zbekistonning 

---

220 
 
barcha hududlarida uchratish mumkin edi. 1960-yillarga kelib, Buxoro bug‘ularini 
faqatgina ayrim qo‘riqxonalar hamda hayvonot bog‘larida uchratish imkoni bo‘ldi. 
Hozirgi  kundagi  hisob-kitoblarga  qaraganda,  Buxoro  bug‘ularing  soni  1000 
tani  tashkil  etadi.  Bu  hayvon  bugungi  kunda  yo‘qolib  borayotgan  tur  hisoblanib, 
Butunjahon  qizil  kitobi  hamda  O‘zbekiston  qizil  kitobiga  kiritilgan.  Bu 
hayvonlarni ov qilish qonun bilan taqiqlangan.  
Zarafshon  qo‘riqxonasining  g‘ururi  bu  Buxoro  bug‘usidir.  O‘rg‘ochi 
bug‘uning  vazni  300  kilogrammgacha  bo‘ladi.  Shoxlari  har  yil  o‘zgarib  boradi. 
Tana  rangi  och  kulrang,  malla  rang  bo‘lib,  uning  rangi  qishga  nisbatan  yozda 
erkinlashadi.  Oyoqlari  tana  rangiga  nisbatan  ochroq.  Yangi  tug‘ilgan  bug‘ular 
ochroq  rangda  bo‘lib,  ularning  tana  qismi  yon  tomonlarida  oq  dog‘lari  bo‘ladi. 
Kichik bug‘uchalarning bo‘yi 60 santimetrni tashkil etadi. Tanasining og‘irligi esa 
9 kilogrammni tashkil etadi.  
100  yillar  avval  Buxoro  bug‘ularini  O‘zbekistonning  barcha  hududdarida 
uchratish  mumkin  edi.  Ular  Amudaryo  va  Sirdaryo  daryolarining  to‘qayzorlari 
bo‘ynida ingichka yo‘l bo‘ylab yashashadi. Qishloq xo‘jaligining jadal rivojlanishi, 
to‘qayzorlarning  daryo  yoqasidan  yuqotilishi,  chorva  mollarining  ko‘payishi, 
bug‘doyzorlarni  kengaytirish  va  tartibga  olinmagan  ovchilik  natijasida  ularning 
populyatsiyasi  XIX  asrga  kelib  kamayib  ketdi.  1990-yilga  kelib,  butun  dunyoda 
Buxoro  bug‘ularining  soni  300-350  tani  tashkil  etdi.  Hayvonlarning  bu  turi 
yo‘qolish  xavfi  ostida  bo‘lib,  Qizil  kitobga  kiritildi.  Shundan  keyin,  Buxoro 
bug‘ulari yashaydigan qo‘riqxonalar hamda buyurtmaxonalarga Xalqaro ekologik 
tashkilotlar tomonidan amaliy yordam ko‘rsatildi.  
2006 yil 12 - sentyabrdan 16 - sentyabrga qadar Zarafshon qo‘riqxonasida bir 
qator  ekologik  tadbirlar  o‘tkazildi.  Bu  tadbir  «Poisk»  nodavlat  notijorat tashkiloti 
tashabbusi  bilan  tashkil  etilib,  u  Zarafshon  qo‘riqxonasi  ma’muriyati  hamda 
«Eremurus» ekologik klubi ko‘magida tashkil etildi.  
Shuningdek,  16-sentyabr  kuni  qo‘riqxonada  to‘qay  o‘ti  hamda  majnuntol 
daraxti  barglari  terimi  bo‘yicha  aksiya  tashkil  etilib,  aksiyaning  maqsadi  Buxoro 
bug‘ulari  uchun  qish  mavsumiga  yemish  jamlash  bo‘ldi.  Ayrim  bug‘ular  maxsus 

---

221 
 
maydonchada  saqlanib,  ularning  qish  mavsumida  ovqatlanishini  tashkil  etish 
muhim  masala  etib  belgilangan.  Shuningdek,  Butunjahon  yovvoyi  tabiatni  saqlab 
qolish fondi (WWF) tashabbusi bilan qo‘riqxonaga qo‘shimcha ozuqalar ham olib 
kelindi.  
Bug‘ularga  ko‘rsatilayotgan  yordamni  kuchaytirish  maqsadida,  seminarlarda 
eng  faol  ishtirok  etgan  yoshlar  taklif  etildi.  Ular  yemish  jamlash  bo‘yicha 
o‘zlarining hissalarini qo‘shdilar. 
(Ekskursantlarga  qo‘riqxonadagi  Buxoro  bug‘ularini  tomosha  qilish  va 
rasmga tushishlari uchun 2 daqiqa vaqt beriladi. Savollarga javob beriladi).  
 
 
 
11.3-rasm. Zarafshon qo‘riqxonasidagi  Buxoro bug‘usi