O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Zamon  va  makonda  turistik  talab  to‘planishi.  Turistik  talab  yorqin 
mavsumiy harakterga ega. Yilning ma’lum davrlarida eng yuqori cho‘qqisiga chiqadi 
va  boshqa  oylarida  pasayadi.  Mu’tadil  iqlimga  ega  shimoliy  yarim  shar 
mamlakatlarida  iyul-avgust  yozgi,  yanvar  –  mart  qishki  asosiy  turistik  mavsumlar 
bo‘lib  hisoblanadi.  Bundan  tashqari,  mavsumlararo  (aprel-iyun-sentbr)  va  o‘lik 
mavsum deb ataladigan (oktyabr-dekabr) davrlar ajralib turadi.  
Statistik  ma’lumotlarga  muvofiq,  Yevropada  barcha  turistik  safarlarning 
yarimigachasi, ikki yozgi  oylarga to‘g‘ri keladi. Mavsumlararo va o‘lik mavsumda 
turistik oqim susayadi va turistik xizmatlarga talab o‘zining pastki chegarasiga yetadi. 
Yevropada IV chorakda safarlar ulushi ularning yillik sonidan 18 % ni tashkil qiladi. 
Yaponiyada  ham  turistik  faollik  shunday  mavsumiy  beqaror  harakterga  ega. 
Kun  chiqar  mamlakat  aholisi  ham  Yevropa  mamlakatlaridagi  singari  yozda  sayohat 
qilishini ma’qul ko‘rishadi. Eng ko‘p jo‘nab ketish soni avgust oyiga to‘g‘ri keladi. 

---

                      
98 
Ikkinchi  turistik  faollik  qish  oxirida,  mart  oyida  kuzatiladi.  Aprel  oyidan  iyungacha 
va  oktbrdan  fevralgacha  bo‘lgan  davrlar  an’anaviy  ravishda  sayyohlik  vaqti 
hisoblanmaydi.  Yaponlarning  xorijga  safarga  chiqish  oqimi  qisqaradi.  Ko‘proq 
pasayish  davri  aprel  va  noyabr  oylarida  kuzatiladi.  Ayrim  yillarda  bu  tipik  manzara 
bir  qator  omillar  ta’sirida  o‘zgarishi  mumkin.  Masalan,  Yaponida  dam  olish 
kunlarining  omadli  kechishi  1996  yilda  dekabr  oyida  uchinchi  jo‘nab  ketishlar 
to‘lqinini hosil qildi. 
Turistik talabning mavsumiy harakteri turistik industriya korxonalarida notekis 
yuklanishda  namoyon  bo‘ladi.  Bu  yil  davomida  turistik  safarlar  dinamikasini  aniq 
takrorlagan holda o‘zgarib turadi. 
Turistik  talabning  mavsumiy  o‘zgarib  turishi  tabiiy-iqlim,  iqtisodiy,  ijtimoiy, 
psixologik  kabi  turli  omillari  ta’siri  bilan  izohlanadi.  Turistik  faollikning  yuqori 
cho‘qqisi  va  pasayishi  ko‘pchilik  sayyohlarning  konservatizmi  bilan  izohlanadi. 
Odamlarda ta’tilni o‘tkazish uchun yoz eng ma’qul vaqt degan tushuncha mustahkam 
o‘rnashib  qolgan.  Bundan  tashqari  ko‘pgina  ota-onalar  yozgi  dam  olishni  bolalari 
bilan  birga ta’tilni  o‘tkazish  maqsadida  ta’til  muddatlarini  orqaga  suradilar. Turistik 
safarlarga  yozgi  talab  darajasining  yuqoriligi  G‘arbda  yana  korxonalarni  iyul-
avgustda  ta’mirlash  uchun  to‘xtalishi  bilan  bog‘liq.  Chunki  shu  oylarda  mehnat 
unumdorligi  eng  past  darajaga  tushib  ketadi.  Nihoyat  modalar  omillarini  turistik 
talablar to‘planishiga ta’sir qilishini hisobga olmasdan bo‘lmaydi. 
XIX  asrda  asosiy  kurort  mavsumi  qish  davri  bo‘lgandi  –  oktyabrdan 
maygacha.  Uni  Fransiyaning  O‘rta  yer  dengizi  qirg‘oq  buylarida,  Nitssa,  Kann 
shaharlarida  va  boshqa  joylarda  kutib  olishgandi.  U  yoki  bu  kurortga  moda  yilning 
vaqtlariga  bog‘liq  holda  maqsadga  muvofiqlik  nazaridan  kelib  chiqardi.  Yozgi 
quyosh  dam  olishni  Lazur  qirg‘oqlarida  inson  salomatligiga  xatarli  qilgan  va  bu 
davrda u yerga tashrif buyurish aqlsizlik hisoblangan. 
Yoz  oylarida  shimoliy  kengliklarda  va  tog‘li  rayonlarda,  jazirama  issiq 
unchalik sezilarli bo‘lmagan joylarda o‘tkazish tavsiya etilgan. Balneologik va dengiz 
buyi  kurortlari  orasida  Spa,  Bat,  Baden-Baden,  Vishi,  Eks-la-Ben,  Biarrits  tilga 
olingan.  Atlantika  okeani  qirg‘oqlari  va  La-Mansh,  Savoy  Alplari,  Monblan  va 
Shamoni  kurortlarida  dam  olishga  safarlar  uyushtirilgan.  shaharlar  chekkasidagi 
qarorgohlarda  xordiq  chiqarish  uchun  to‘xtalgan.  Mavsumlararo  esa  Alp  ko‘llari 
(Annesi, Lago-Madjore, Jeneva ko‘llari)da o‘tkazilgan yoki Gresiya va Misrga uzoq 
sayohatlarda foydalanilgan. 
XX asrda dam olishga moda, undan keyin turistik talablar o‘zgaradi. Dengizda 
toblanish  haqidagi  qashshoq  tasavvur  uzoq  vaqt  go‘zallik  ramzi,  mustahkam 
salomatlik,  ta’tilni  maroqli  o‘tkazish  ramzi  sifatida  onglarda  qat’iy  o‘rnashib 
qolgandi.  Yoz  oylarida  turistlar  issiq  dengiz  rayonlari  –  O‘rta  yer  dengizi  Karib 
havzasi sari intiladilar. Qishda ular tog‘ chang‘isi kurortlari (Shveysariyadagi Sankt – 
Mo-rits va Interlaken, Tirolya poytaxti Insbruk va boshq.) ga, Movirilararo esa jahon 
bo‘ylab ekskursion safarlarga jo‘naydilar. 
Turistik  talabning  mavsumiy  o‘zgarishi  milliy  iqtisodiyotga  salbiy  ta’sir 
o‘tkazadi.  U  moddiy  texnik  bazani  bekor  turishga  majbur  qiladi,  ijtimoiy  sohada 
muammolar  keltirib  chiqaradi.  Ko‘pincha  uning  oqibati  shunchalik  harobalashdiki, 
davlatning aralashuvi  talab  etiladi.  Turistik  ma’muriyatlar va korxonalar  tomonidan 

---

                      
99 
ishlab  chiqilgan  tashkiliy,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  chora-tadbirlar  turizmda  mavsumiy 
tig‘izlik va tushkunliklarni epga keltirishga imkon beradi. 
Mavsumiylik  muammosi  avvalgidek  muhimligicha  qolayotgan  bo‘lsada, 
turistik  talab zamonda ko‘proq bir tekis taqsimlana boshladi. Bugungi kunda turistik 
safarlar  butun  yil  davomida  amalga  oshirilayapti.  Bu  haqda  batafsilroq  navbatdagi 
paragrafda  fikr  yuritamiz  va  bu  kabi  yangi  hodisalar  bilan  bog‘liq  sayohatlar 
oraliqlari mohiyatini ko‘rib chiqamiz.