O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Kongress – ko‘rgazma geografiyasi. Ish yuzasidan sayohatlar bozori dinamik 
segmentida  kongress  –  ko‘rgazma  turizmi  ko‘proqdir.  Dunyoda  simpoziumlar, 
konferensiyalar,  kengashlar,  seminarlar  va  shuningdek  ko‘rgazma  va  yarmarkalarga 
qiziqish  ortib  bormoqda.  Biznesmenlar  va  olimlar  eng  yangi  axborotlar  olish, 
hamkasblari  bilan  uchrashish,  fikr  almashinish,  muzokoralar  olib  borish,  odatiy 
vaziyatdan  biroz,  bo‘lsada  dam  olish  va  taklif  qilinayotgan  madaniy  dasturlar  bilan 
tanishish uchun forumlarda ishtirok etadilar. 
Agar  XX  asrning 30  –  yillarida  har  yili  200 ga  yaqin  xalqaro konferensiyalar 
o‘tkazilgan bo‘lsa, so‘nggi yillarga oxiriga kelib kongressli tadbirlar yiliga 8 mingdan 
oshib  ketdi.  Ularning  asosiy  qismi  –  80  %  G‘arbiy  Yevropa  va  Shimoliy  Amerika 
mamlakatlariga  to‘g‘ri  keladi.  Xalqaro  simpozumlar  va  kengashlar  soni  bo‘yicha 
birinchi  uch  o‘rinni  AQSH,  Fransiya,  Buyukbritaniya  mustahkam  egallab  turibdi. 
To‘rtinchi o‘rindagi Germaniya o‘zining ko‘rgazma va  yarmarkalari bilan mashhur. 
Ularning  mashhurligi  ushbu  bu  mamlakatlar  ko‘pchilik  sanoat  tarmoqlarida  qulay 
kon’yunktura, investitsion tovarlarga talab kattaligi va infratuzilma taraqqiy etganligi 
bilan izohlanadi.  
Germaniya  keyingi  ikkinchi  ming  yillik  yakuni  –  Butunjahon  ko‘rgazmasini 
o‘tkazish  huquqini  qo‘lga  kiritdi.  «Ekspo  -  2000»  2000  yil  1  iyunda  mashhur 
kongresslar  va  ko‘rgazmalar  va  ko‘rgazmalar  markazi  –  Gannoverda  ochildi.  Unda 
189  mamlakat  ishtirok  etdi.  Ular  namoyish  qilgan  eksponatlar  53  pavilonda  170 
gektar  maydonni  egallaydi.  «Ekspo»  an’anaviy  tushunchadagi  ko‘rgazma  emas. 
Uning  tashkilotchilari  fikrlariga  ko‘ra,  bu  ochiq  osmon  ostidagi  ulkan  teatrdir. 
Maydonning  asosiy  qismini  «Insoniyat  –  tabiat  -  texnologiya»  mavzusidagi 
ekskursiyalar  egallaydi.  Uning  ishtirokchilari  fantaziyasi  va  ijodkorliklari  tufayli 
tashrif  buyuruvchilar  zamon  va  makonga  sayohat  qiladilar,  xayolat  dunyosiga  sayr 
qiladilar. «Ekspo - 2000» o‘tkazilgan kunlar madaniy va sport voqealariga boy bo‘ldi.  

---

                      
152 
Kongresslar  –  yarmarkalar  faoliyatida  yirik  markazlar  bo‘lib  Yevropa  va 
Amerikada  Amsterdam,  Barselona,  Bryussel,  Vashington,  Vena,  Jeneva, 
Kopengagen, London, Madrid shuningdek Parij va Strasburg hisoblanadilar. Har yili 
davlatlar  boshliqlari  va  ishbilarmon  doiralar  vakillari  Davos  (Shveysariya)ga  tashrif 
buyuradilar.  Bu  yerda  jahon  xo‘jaligini  rivojlantirish  bo‘yicha  muhim  masalalar 
muhokama 
qilinadigan 
forum 
o‘tkaziladi. 
Mazkur 
shaharlar 
xorijiy 
mehmonxonalarning vaqtlarini mazmunli o‘tkazishlari uchun yetarli moddiy – texnik 
bazaga,  katta  imkoniyatlarga  ega.  Konferensiyalar  kongress  markazlarda, 
mehmonxonalar,  teatr  va  konsert  zallarida  universitetlar  va  boshqa  o‘quv 
muassasalarida  o‘tadi.  Keyingi  yillarda  xalqaro  tadbirlar  tez-tez  tarixiy  ahamiyatga 
molik  binolarda,  va  noan’anaviy  inshootlarda  o‘tkazilmoqda.  Kongresslarni 
kemalarda o‘tkazish ham mashhur bo‘lib bormoqda. 
Ixtisoslashgan  turistik  ko‘rgazmalar  va  birjalar  ham  alohida  ko‘rib  chiqishga 
arziydi. Ular 30 yildan buyon o‘tkazib kelinadi va turistik mahsulotlar harakati uchun 
alohida ahamiyatga ega. Ularning soni tobora oshib borayapti. Faqat Yevropada har 
yili 200 dan ortiq xalqaro turistik ko‘rgazmalar va birjalar tashkil etilmoqda. Xalqaro 
turistik birja (Internatonal Tourismus Borse, ITB) eng yirigi hisoblanadi va Berlinda 
o‘tkaziladi.  1998  y.  unda  jahonning  188  mamlakatidan  7  mingdan  ko‘proq 
eksponentlar  ishtirok  etishdi.  «Mecce  -  Berlin»  ko‘rgazma  kompleksida  yangi 
ishtirokchilar  –  Armaniston,  Tojikiston,  Turmanistonning  kamtarona  stendlari  va 
jahon turizm bozori yetakchilari – Germaniya, AQSH, Fransiya, Ispaniya pavilonlari 
joylashtirildi.  Birjaning  besh  ish  kuni  mobaynida  55  ming  turizm  industriyasi 
mutaxassislari va ko‘psonli sayohat ishqibozlari kelib ko‘rdilar. 
Har  yili  yanvar  oxirida  –  fevral  oyi  boshida  Madridda  Xalqaro  turistik 
ko‘rgazma  –  birja  FITYUR  (FITUR)  o‘tkaziladi.  Madrid  birjasi  xalqaro  turistik 
voqealar  kalendarida  alohida  o‘rin  egallaydi.  Yil  boshida  o‘tib  u  yangi  mavsum 
turizm  bozori  uchun  narxlarni  va  boshqa  tendensiyalarni  aniqlaydi.  Shu  bo‘yicha 
qanday  mutaxassislar  va  tashrif  buyuruvchilar  turli  mamlakatlar  ekspozitsiyalariga 
qanday  munosabat  bildirishlarni,  turistik  oqimlar  qayta  taqsimlanishi,  turizmning  u 
yoki  bu  markazlari  taraqqiyoti  haqida  bilib  olish  mumkin.  FITYUR  –  eng  avvalo 
ispan  va  lotin  amerika  turistik  mahsulotlari  ko‘rigidir.  Ispaniya  barcha  oblastlari 
birjada  juda  rang-barang  aks  ettirilgan.  Ko‘rgazma  maydonining  chorak  qismini 
Markaziy  va  Janubiy  Amerika  (Braziliya,  Dominakan  Respublikasi,  Venesuela, 
Grenada, Yamayka, Gonduras va boshq.)  mamlakatlari stendlari egallagan. Ispaniya 
va  Lotin  Amerikasi  mamlakatlari  o‘rtasidagi  an’anaviy  aloqalar  hisobga  olinib, 
FITYUR  «Yevropa  va  Amerika  o‘rtasidagi  ko‘prik»  deb  nomlanadi.  Ko‘rgazmada 
shuningdek  Shimoliy,  Markaziy  va  Sharqiy  Yevropa  mamlakatlaridan,  aholi 
tomonidan Ispaniyada dam olishga talab katta bo‘lgan AQSH va Kanadadan turistik 
firmalar ishtirok etishadi.  
2000  yil  ko‘rgazma  o‘zining  20  yillik  yubileyini  nishonladi.  Ko‘p  sonli 
konferensiyalar  va  seminarlar  shu  kunga  mo‘ljallandi.  Ishga  aloqador  turizm  
bo‘yicha  forum,  kongresslar,  konferensiyalar  va  insentiv  turizm  anjumanlari 
o‘tkazildi. BTT turizmi bo‘yicha vazirlar va SIMET  – 2000 tadbirkorlarining Lotin 
Amerikasi  konferensiyasini  tashkil  etdi.  Bu  shubhasiz  xalqaro  turizm  taraqqiyoti 
uchun ulkan ahamiyatga ega edi. 

---

                      
153 
Har  yili  noyabr  o‘rtalarida  butun  dunyo  jamoatchiligi  va  turistik  industriya 
diqqati Londonga qaratiladi. Bu yerda Butunjahon turistik ko‘rgazmasi (Word Travil 
Market, WTM) o‘tkaziladi. 
Bu  nufuzli,  haqiqiy  professional  ko‘rgazma  turli  mamlakatlar  mutaxassislari 
o‘rtasida  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  aloqalarni  yo‘lga  qo‘yish  uchun  mo‘ljallangan.  Uning 
ishida  dunyodagi  eng  yirik  professional  turistik  klub  –  «Meridian»  a’zolari  ishtirok 
etdilar.  London  ko‘rgazma  yarmarkasi  juda  omadli  kechdi.  Tuzilgan  bitim  va 
shartnomalar  soni  barcha  rekordlarni  ortda  qoldirdi.  Yarmarka  ish  kunlari  uning 
tashkilotchilari  ko‘plab  xayriya  tadbirlarni  uyushtirdilar.  Ulardan  biri  ichimlik  suv 
resurslarini  muhofaza  qilishga  qaratildi.  Britaniya  Qizil  Xoch  fondida  aksiya 
doirasida yig‘ilgan xayriya badallari summasi 40 ming funt – sterlinga yaqinni tashkil 
etdi. 
Milandagi  xalqaro  turistik  birja  Italiyadan  tashqari  uzoq-uzoqlarda  ham 
ma’lum.  Ishtirokchilar  soni  bo‘yicha  u  Madrid  va  London  birjalari  bilan  bemalol 
raqobatlashadi.  Stendlar  maydoni  bo‘yicha  esa  faqat  Berlin  yarmarkasidan  keyin 
turadi.  Yevropaning  eng  katta  ko‘rgazma  majmualaridan  biri  Milanni  «Fiyera»  si 
hisoblanadi.  Milan  birjasiga  dunyoning  hamma  burchaklaridan  turistik  biznes 
vakillari  tashrif  byuurishadi.  Eng  keng  ekspozitsiya,  odatda  bir  necha  pavilonlarni 
egallagan  ko‘rgazma  Italiyaga  bag‘ishlangan.  Doimgidek  ko‘rgazmada  eng  ko‘zga 
ko‘rinarli o‘rinni Fransiya, Ispaniya, Germaniya, Avstriya va AQSH egallagan. Ular 
qatorida boshqa milliy mamlakat stendlarini uchratish ham mumkin. Ishda London va 
Berlin  birjalari  kam  ishtirok  etishadi.  Misol  uchun,  Milanda  Kuba  katta  va  qiziqarli 
ekspozitsiya  namoyish  etdi.  Mazkur  ko‘rgazma  doirasida  har  yili  turli  tematik 
dasturlar  tashkil  etiladi.  Ularda  yangi  loyihalar  va  turistik  mahsulotlarni  namoyish 
qilinadi.  Turizmda  yangi  texnologiyalari  taqdimoti  uyushtiriladi.  Milan  birjasi 
shuhrati orttib borayapti. Shuni aytish kifoyaki, ko‘rgazma  maydonlarini band etish 
(bronlash) bir yil oldin, oldingi yarmarka paytida boshlanadi.  
Eng yirik turistik yarmarkalar beshligiga yaqinda Moskva xalqaro ko‘rgazmasi 
–  Turizm  va  Sayohat»  (MITT)  ham  kirdi.  2000  yilda  u  yettinchi  marta  o‘tkazildi. 
Ko‘rgazma  harakati  butun  dunyoda  kuchayib  borayapti.  Ko‘rgazma  va  yarmarkalar 
soni  ko‘paymoqda,  uning  ishtirokchilari  va  doirasi  kengayayapti.  Tobora  ko‘proq 
xilma-xil  yo‘nalishlar  paydo  bo‘layapti.  Hozirgi  vaqtda  restoran  xo‘jaligi  va 
mehmonxona  ixtisoslashgan  ko‘rgazmalari  o‘tkazilmoqda.  Kongress  turizmi  va 
bilish,  ekologiya,  sport,  turistik  yarmarka  va  sport  jihozlari  namoyish  qilinayapti. 
Qisqa muddatda bu turistik bozor segmenti eng yirik va barqaror vositaga aylandi.