O'zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

4. Muloqotning perseptiv tomoni:
Bir shaxs ikkinchi shaxsni hissiy idrok etishi.
Atteroketsiya – ob’ektlarning tashqi, ichki yoqimtoyligi bir shaxsning ikkinchi shaxsni yoqtirishi.
Tashqi go‘zallik shaxsda turg‘unlik hosil etadi.
Bolalar   orasida   o‘tkazilgan   tekshirish   shuni   ko‘rsatadiki,   ularning   orasidagi   chiroyli   (tashqi 
ko‘rinishli) bolalar ko‘proq tanlov oladilar.
Tashqi ko‘rinish o‘zaro aloqa o‘rnatishda katta rol o‘ynaydi.
5. Pedagogik muloqot masalalari
Yigitlarda   qizlarning   rasminim   ko‘rsatib,   qizlarga   esa   yigitlarning   rasmini   ko‘rsatib   o‘ziga 
yoqqanini tanlash taklif etildi. Lekin yigitlarga shu rasmlarning ichida bir qiz sizni ko‘rgan ekan unga 
yoqibsiz deyishganda, ular rasmlarning ichidagi eng chiroyli qizlarni tanlaganlar. Ba’zi bir yigitlarga esa 
shu   rasmlarning   ichida   sizni   qizlar   ko‘rgan   ekan,   lekin   yoqmabsiz   deganda   (yolg‘ondan)   ular   uncha 
chiroyldi bo‘lmagan qizlarni tanlaganlar.
Demak, bu shuni ko‘rsatadi yigitlarga berilgan negativ ustanovka natijasida o‘zlarining sifatlarini, 
imkoniyatlarini kam baholaganlari uchun ham xunukroq qizlarni tanlaganlar.
Bu erda atributsiya jarayoni ham katta rol uynaydi.
Atributsiya – birovda yo‘q sifatni (balki bordir) unga o‘zimizda bor narsani yopishtirish. YA’ni 
birovni o‘zimizga o‘xshatish. Rostgo‘y odam hammani o‘ziga o‘xshash rostgo‘y deb o‘ylab aldanib qoladi. 
Xudbin kishi hammani o‘ziga o‘xshash xudbin deb o‘ylay2di.

---

Demak, mendagi birov haqidagi ijobiy fikr, mening unga munosabatimni yaxshilaydi, aksincha, u 
shaxs haqidagi negativ (salbiy) fikrim mening unga munosabatimni ham yaxshioamaydi.
Birovga qilingan yaxshi ish menda ham u kishida ham kuchli ijobiy muneosabatlarni hosil etadi.
Ustanovka – oldindan olingan axborotlar natijasida ob’ektni idrok etishga tayyorgarlik (Uznadze 
nazariyasi).
Tajriba   –   sinfda   psixologlar   tafakkurni   tekshirib,   o‘quvchilarga   “3”   baho   bilan   o‘qiyotgan 
o‘quvchilar   haqida   “Ha”   albatta   hozir   ular   kuchsiz   o‘qiyapti,   lekin   kelajakda   sinfimizdagi   4-ta   uchga 
o‘qiyotgan bolalar a’lochi bo‘ladi deb ustanovka beriladi.
- muloqot sub’ekti bo‘lib   a xisoblanadi

- axborot kimga uzatilyapti
- qanday ma’lumot uzatilyapti
-qaysi vositalar   ax


- nimaga uzatilyapti
- ovoz, xat, sim yoki efir orqali bo‘lgan aloqa
- nimaga erishilgan
(samaradorlik)
Rostdan ham bir ozdan so‘ng berilgan shu ustanovka natijasida o‘quvchilarning o‘z o‘quvchilariga 
munosabati   ijobiys   tomonga   o‘zgardi.   Natijada   o‘quvchilarning   ham   ma’lum   vaqtdan   so‘ng   o‘qish 
qobiliyatlari kuchayib “a’lochilar” qatorlariga o‘tdilar.
Tajriba: Agar kishiga bir nechta rasm berib bularning hhammasi jinoyatchilar desak, rostdan ham 
bu kishilarda jinoyatchiga o‘xshash tomonlarini ko‘plab topadilar.
SHaxslar o‘rtasida o‘zaro anglash idrok etish tushunish mexanizmi quyidagicha amalga oshadi.
Identifikatsiya – boshqa kishini idrok etish, tushunishda – ongli ravishda (ongsiz ravishda) unga 
o‘zidagi sifatlarni berish (birovni o‘ziga o‘xshatish).
Коммуникатор, адресант
Реципиент, адресант
Ахборот
Код
Ма сад
қ
Канал ало
қа
Натижа

---

Stereotipizatsiya   –   kishining   hatti-harakatini,   xulqining   sabablarini   va   o‘zini   ma’lum   ijtimoiy 
stereotiplarga o‘xshatish.
Tolerantlik (bag‘rikenglik)
Empatiya   –  boshqa   shaxsning  his-tuyg‘usini,   hissiy   holatini,   hayajonini   his  etish  (ya’ni   o‘zini 
boshqa kishining o‘rniga – qo‘yabilishlik).
Refleksiya – kishining o‘zi muloqotda bo‘layotgan sherigida qanday ta’surot qoldirayotganligini 
fikrlash yoki intuitsiya yordamida anglash.
O‘zaro   muloqot   davomida   sherigimizning   bizning   berayotgan   ma’lumotimizga,   tashqi 
ko‘rinishimizga, hatti-xarakatimizga qanday reaksiya berayotganligini, qanday baho berayotganligini seza 
olish qobiliyati har kimda ham bo‘la olmaydi. Kishi o‘zi bilan o‘zi ovora bo‘lsayu, atrofdagilarning o‘zi 
haqidagi  fikri  bilan qiziqmasa,  ularning javob  reaksiyasini,  bahosini  hisobga  olmasa  katta  xatoga  yo‘l 
qo‘ygan bo‘ladi.
Lekin   bu   erda   agar   kishi   atrofdagilarning   fikriga   juda   hham   katta   e’tibor   bersa   g‘   bu 
tortinuvchanlik, uyatchanlik va boshqa komplekslarni keltirib chiqarib kishining erkin, mustaqil faoliyatini 
chegaralab   qo‘yadi.   (Masalan:   shuni   kiysa   odamlar   nima   der   ekan,   yozsam,   ishlasam   va   hokazolarni  
bajarsam odamlar nima derkan degan fikrlar kishini chegaralab qo‘yadi).
Korreksiya   –   sherikning   biz   berayotgan   axborotni   qanday   qabul   qilayotganiga   qarab   biz   o‘z 
muloqotimizni korreksiya qilamiz.
Muloqot   har   xil   darajada   kechadi.   Muloqotning   qanday   darajada   kechishi   sheriklarning   ichki 
dunyosiga, madaniyatiga, dunyoqarashiga bog‘liq.
Kommunikatsiyada   nutq   eng   universal   vosita   xisoblanadi,   chunki   nutq  yordamida   axborotlarni 
uzatish jdarayonida uning mazmun- mohiyati karoq yo‘qoladi.
Nutqning   vazifalari   uchta:   signifikativ   (belgilash,   umumlashtirish,   kommunikatsiya   –   fikrni 
uzatish); xis-tuyg‘ularni va munosabatlarni  uzatish va irodaviy ta’sir o‘tkazish.
Nutqning kelib chiqishini va amalga oshirilishini quyidagi jadval Bilan ko‘rsatsa bo‘ladi:
Ma’lumki nutq  bir necha turda bo‘ladi – tashqi, ichki, og‘zaki, yozma, monologik, dialogik, faol, 
passiv   ax.k.
